Η Αμερικανίδα υπουργός Εξωτερικών Hillary Clinton παραδέχτηκε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους εξετάζουν σοβαρά το ενδεχόμενο επιβολής μιας Ζώνης Απαγόρευσης Πτήσεων πάνω από τη Λιβύη για αποτραπεί η προσπάθεια του Muammar al-Qaddafi να καταπνίξει τις αντικαθεστωτικές δυνάμεις. Υπάρχουν πληροφορίες και αναφορές που κάνουν λόγο για βομβαρδισμούς διαδηλωτών από τη Πολεμική Αεροπορία της Λιβύης ενώ σύμφωνα με αντικαθεστωτικό ραδιοφωνικό σταθμό οι δυνάμεις των ανταρτών φέρεται να έχουν ήδη καταρρίψει ένα μαχητικό αεροσκάφος στις 28 Φεβρουαρίου. Ο Αραβικός Σύνδεσμος επικροτεί τη απόφαση επιβολής κυρώσεων από τις ΗΠΑ υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών. Πως λειτουργούν όμως οι Ζώνες Απαγόρευσης Πτήσεων;
Εξαρτάται από τις περιστάσεις. Υπάρχουν δύο βασικές μέθοδοι επιβολής απαγόρευσης πτήσεων από δυνάμεις αέρος:
Η πρώτη μέθοδος, είναι η αμιγώς στρατιωτική επιβολή της μιας πλευράς έναντι της άλλης όταν αυτές βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση. Στη πράξη, αυτή η μέθοδος δεν αποτελεί κάτι περισσότερο από μια προειδοποίηση της μιας προς την αντίθετη πλευρά πως θα ενεργοποιηθεί ο εναέριος στρατιωτικός μηχανισμός στη περίπτωση που επιχειρεί σε μια “δεσμευμένη” περιοχή.
Η δεύτερη μέθοδος θεωρείται περισσότερο εφαρμόσιμη στην υπάρχουσα κατάσταση στη Λιβύη, όταν δηλαδή ένας εξωτερικός παράγοντας διαθέτει την συντριπτική εναέρια υπεροχή με συνέπεια να έχει τη δυνατότητα επιβολής ζωνών απαγόρευσης πτήσεων προκειμένου να αποτρέψει εμφύλιες συγκρούσεις ή ανθρωπιστικές κρίσεις.
Η τελευταία μέθοδος υιοθετήθηκε σχετικά πρόσφατα και εφαρμόστηκε με επιτυχία στη Βοσνία αλλά και στο Ιράκ τη δεκαετία του 1990. Εδώ ουσιαστικά οι οριοθετημένες ζώνες αποτελούν ένα μέσο πίεσης την ώρα που η διεθνής κοινότητα ψάχνει απεγνωσμένα λύσεις όσον αφορά τη συνεχιζόμενη βία και ενώ μια εξολοκλήρου στρατιωτική επέμβαση θα καταδικαστεί σύσσωμα από τη διεθνή κοινότητα.
Η επιβολή Ζωνών Απαγόρευσης Πτήσεων είναι σύμφωνη με το Άρθρο 42 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και συγκεκριμένα όταν τα επιβαλλόμενα μέτρα θεωρούνται ή έχουν αποδειχτεί ανεπαρκή και μπορεί να αναληφθεί στρατιωτική δράση για τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της διεθνούς ασφάλειας και ειρήνης. Αυτή η δράση θα μπορούσε να περιλαμβάνει στρατιωτικές επιδείξεις, αποκλεισμό και άλλες επιχειρήσεις αεροπορικών, θαλάσσιων ή χερσαίων δυνάμεων των Μελών των Ηνωμένων Εθνών. Ωστόσο υπάρχουν ασάφειες όσον αφορά την εφαρμογή στη πράξη των όρων και κανόνων εμπλοκής που επιτρέπει την απαγόρευση πτήσεων πάνω από συγκεκριμένες περιοχές.
Ενδεικτική είναι η περίπτωση της Βοσνίας το 1993 με την Επιχείρηση Deny Flight, η οποία ουσιαστικά βασίστηκε στο ψήφισμα 816 του Συμβουλίου Ασφαλείας και εφαρμόστηκε προς όλα τα αεροσκάφη (ελικοφόρα και μη) πάνω απότον εναέριο χώρο της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Παράλληλα, η ήδη αναπτυγμένη Δύναμη Προστασίας του ΟΗΕ είχε επιφορτιστεί με την παρακολούθηση του εναέριου χώρου επιτρέποντας ωστόσο κάποιες πτήσεις ανθρωπιστικού αμιγώς χαρακτήρα. Η Eπιχείρηση Deny Flight ακολούθησε μιας λιγότερο αυστηρής επιχείρησης με την ονομασία Sky Monitor σύμφωνα με την οποία η απαγόρευση αφορούσε μόνο τις πτήσεις στρατιωτικών αεροσκαφών με τις δυνάμεις του ΟΗΕ να διατηρούν απλά το ρόλο του παρατηρητή. Η συγκεκριμένη απαγόρευση είχε έμπρακτα αποτελέσματα στον εμφύλιο πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας, καθώς το σύνολο των στρατιωτικών αεροσκαφών βρισκόταν υπό τον έλεγχο της πλευράς των Σερβοβόσνιων. Η εφαρμογή της ζώνης απαγόρευσης πτήσεων κρίθηκε στη πράξη στις 28 Φεβρουαρίου 1994 όταν έξι μαχητικά αεροσκάφη της Σερβίας καταρρίφθηκαν από F-16 της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ.
Τα αποτελέσματα της Eπιχείρησης Deny Flight παραμένουν όμως υπό συζήτηση. Το ΝΑΤΟ από τη πλευρά του θεωρεί σαν επιτυχία τον αποκλεισμό των εναέριων σερβοβοσνιακών δυνάμεων την ώρα που οι επικριτές της υποστηρίζουν ότι η εν λόγω επιχείρηση έπραξε τα ελάχιστα φέρνοντας ως παράδειγμα τη σφαγή στη Σρεμπρένιτσα το 1995.
Μία διαφορετική περίπτωση εφαρμογής Ζωνών Απαγόρευσης Πτήσεων είναι εκείνη στο βόρειο και νότιο τμήμα του Ιράκ που τέθηκε σε εφαρμογή από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους μετά το Πόλεμο του Κόλπου το 1991. Οι Επιχειρήσεις Northern Watch και Southern Watch (μετέπειτα, Southern Focus) αναλήφθηκαν με αντικειμενικό σκοπό τη προστασία των κουρδικών και σιιτικών πληθυσμών από τις δυνάμεις του Saddam Hussein (Ιρακινά αεροσκάφη ΜiG και Mirage F-1 χρησιμοποιήθηκαν για την εξαπόλυση χημικών όπλων το 1988 στη κουρδική πόλη της Halabja, όπου σκοτώθηκαν τουλάχιστον 5.000 άνθρωποι).
Σε αντίθεση με τη Deny Flight, οι επιχειρήσεις πάνω από το Ιράκ δεν είχαν τη νομιμοποίηση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Οι ΗΠΑ, η Μ. Βρετανία και η Γαλλία επικαλέσθηκαν τότε την Απόφαση 678 του Σ.Α. με την οποία κάθε κράτος-μέλος μπορεί να χρησιμοποιήσει “κάθε μέσο” για να διασφαλιστεί η συμμόρφωση του Ιράκ με τις διεθνείς του υποχρεώσεις. Εντούτοις, αρκετοί παρατηρητές θεωρούν ότι δεν υπάρχει νομιμοποιητική βάση στο Διεθνές Δίκαιο για τις Ζώνες Απαγόρευσης Πτήσεις και η διαμάχη αυτή συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Στη περίπτωση του Ιράκ, την επιτήρηση του εναέριου χώρου είχαν αναλάβει αεροσκάφη AWACS που βρισκόταν σε επικοινωνία με συμμαχικά μαχητικά αεροσκάφη τα οποία εκτελούσαν πτήσεις σε τακτική βάση. Η επιχειρήση ήταν σχετικά αποτελεσματική καθώς καταγράφηκαν ελάχιστες παραβιάσεις μετά το Πόλεμο του Κόλπου μέχρι την αμερικανική εισβολή το 2003 όταν και τερματίστηκε επίσημα- χωρίς όμως να σταματήσουν οι παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά των Σιιτών από τις χερσαίες δυνάμεις του Saddam Hussein. Το παράδειγμα του Ιράκ δείχνει και ένα επιπλέον κίνδυνο: Το 1994 δύο αμερικανικά ελικόπτερα Blackhawk καταρρίφθηκαν κατά λάθος από αμερικανικά μαχητικά F-15 θεωρώντας ότι πρόκειται για ιρακινά αεροσκάφη.
Σε κάθε περίπτωση, μία Ζώνη Απαγόρευσης Πτήσεων θα απέτρεπε προσωρινά τις αεροπορικές δυνάμεις του Qaddafi να εξαπολύσουν επιδρομές κατά των εξεγερμένων αλλά δε θα σταματούσε τις χερσαίες επιθέσεις των καθεστωτικών στρατευμάτων και των μισθοφόρων εναντίον τους. Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι τους καλούνται να αποφασίσουν τώρα εάν αξίζει το ρίσκο η εμπλοκή σε μία τέτοια περιπέτεια αμφισβητούμενης διεθνούς νομιμότητας.
strategyreport.gr
