Βιβλιοπαρουσίαση: Πώς οι πλούσιοι καταστρέφουν τον πλανήτη, του Χερβέ Κεμπφ

Ο Γάλλος Χερβέ Κεμπφ είναι από τους πρώτους δημοσιογράφους που έγραψαν για περιβαλλοντικά θέματα. Εδώ και 20 χρόνια προσπαθεί να αναδείξει την οικολογία σε αυτόνομο τομέα της ενημέρωσης.

Δημιούργησε το περιβαλλοντικό περιοδικό Reporterre, ενώ είναι ο περιβαλλοντικός συντάκτης της εφημερίδας Le Monde, που έχει πλέον ξεχωριστό τμήμα αφιερωμένο στο περιβάλλον και την επιστήμη.

Περιληπτική παρουσίαση του βιβλίου του Χερβέ Κεμπφ «Πώς οι πλούσιοι καταστρέφουν τον πλανήτη»

Τίτλος πρωτοτύπου: Hervé Kempf, "Comment les riches detruisent la planète", 2007
Μετάφραση: Ελένη Τσερεζόλε, επιμέλεια: Λουκία Έρωτα
Εκδόσεις Κασταλία, 2008, σελ. 144

Το βιβλίο αυτό, κατά τον συγγραφέα, συνιστά έκκληση προς μεν τους οικολόγους να στραφούν στα κοινωνικά θέματα, προς δε την αριστερά να στραφεί στην οικολογία. Είχα πιστέψει, μας λέει, ότι τα πράγματα αλλάξουν και ότι η κοινωνία εξελίσσεται. Σήμερα όμως, παρά τις προσπάθειες εκατομμυρίων ανθρώπων, βλέπω ότι η οικολογική κατάσταση του πλανήτη επιδεινώνεται και ότι ο καπιταλισμός τάσσεται τυφλά κατά των αναγκαίων αλλαγών.

Οι πολλαπλές κρίσεις του πλανήτη

Ο πλανήτης μας αντιμετωπίζει ταυτόχρονα πολλές επικείμενες κρίσεις. Φαίνεται μάλιστα ότι αρχίζει μια εποχή καταστροφών. Ο συγγραφέας μιλά για επερχόμενη οικολογική, κοινωνική και οικονομική κρίση. Για την τελευταία τουλάχιστον, την οποία τοποθετούσε χρονικά στην επόμενη δεκαετία, μπορούμε να πούμε ότι αποδείχθηκε πρώιμα προφητικός (το έργο εκδόθηκε στο Παρίσι το 2007). Ας θυμηθούμε πως μέχρι πρόσφατα, πριν το χρηματοπιστωτικό κραχ, όσοι μιλούσαν για κρίση του συστήματος χαρακτηρίζονταν συλλήβδην ως «καταστροφολόγοι». Τώρα είναι περιζήτητοι «προφήτες». Ας προσέξουμε λοιπόν περισσότερο τι έχει να μας πει αυτός ο «καταστροφολόγος» για άλλες επικείμενες καταστροφές.

Σύμφωνα με τη λογιστική, λέει, μια επιχείρηση πρέπει να περιορίσει τα κέρδη της αποταμιεύοντας κάποια ποσά για «απόσβεση», για να αντισταθμίσει δηλαδή τη φθορά των μέσων παραγωγής που χρησιμοποιεί, ώστε να διαθέτει απόθεμα για την αντικατάστασή τους. «Η παγκόσμια κοινή γνώμη και όσοι παίρνουν τις αποφάσεις βρίσκονται στην ίδια κατάσταση με τον επιχειρηματία του οποίου ο λογιστής ξεχνά να υπολογίσει την απόσβεση. Πιστεύουν ότι η επιχείρηση πηγαίνει μια χαρά, ενώ βαδίζει προς τη χρεοκοπία», τονίζει ο συγγραφέας.

Παλαιότερα, οι δυνατότητες απορρόφησης της βιόσφαιρας ήταν πρακτικά απεριόριστες. Τώρα πλέον εμφανώς δεν είναι. Ο πλανήτης σήμερα γνωρίζει την έκτη κρίση εξαφάνισης ζωντανών όντων. Η προηγούμενη ήταν η εξαφάνιση των δεινοσαύρων πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια. Η εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου, λόγω της χρήσης ορυκτών καυσίμων, αυξάνει τη θερμοκρασία του πλανήτη με ταχείς ρυθμούς. Αρχικά οι επιστήμονες υπολόγιζαν μια αύξηση μεταξύ 1,4 και 5,8ο C, ενώ σήμερα κάποιοι μιλούν για 8ο C! Ως μέτρο σύγκρισης, η μέση θερμοκρασία της εποχής των παγετώνων ήταν μικρότερη από τη δική μας μόνο κατά 5ο C. Ο συγγραφέας συνεχίζει μιλώντας για τη ρύπανση που μέσα από τις τροφικές αλυσίδες φτάνει παντού, για την πετρελαϊκή κρίση, για την άμετρη ανάπτυξη της Κίνας,  η οποία μηδενίζει την ελπίδα ο πλανήτης να αναρρώσει από μόνος του.

Στη συνέχεια ο Κεμπφ αναλύει την κοινωνική κρίση. Είναι πραγματικά συγκλονιστική η περιγραφή του των παραγκουπόλεων που στήνονται πάνω σε καταρρέουσες εγκαταλειμμένες χωματερές. Ακόμη πιο πικρή ακούγεται η αδιαφορία που αντιμετωπίζει από τον εκδότη του όποιος δημοσιογράφος επιθυμεί να γράψει κάτι για τη φτώχεια, όχι του τρίτου κόσμου αλλά για αυτή που βλέπει καθημερινά στο δρόμο του προς το γραφείο, μέσα στο Παρίσι. Ο συγγραφέας παραθέτει αναλυτικά στατιστικά στοιχεία από διεθνείς οργανώσεις και οργανισμούς, που αναδεικνύουν την έκταση του προβλήματος και τη διαρκή αύξηση των ανισοτήτων.

Σε κάθε κεφάλαιο ο Κεμπφ προτάσσει μια βιωματική περιγραφή των προβλημάτων, η οποία καταφέρνει να ζωντανέψει μπροστά στα μάτια του αναγνώστη τη ζοφερή πραγματικότητα, που στη συνέχεια περιγράφει με λεπτομερή στοιχεία και αριθμούς. Μολονότι αυτή η εναλλαγή ύφους έχει τη χρησιμότητά της και αυξάνει ίσως την αξιοπιστία του βιβλίου, υποχρεώνει τον αναγνώστη να μεταφέρεται συνεχώς από ζωντανές περιγραφές σε λεπτομερή στατιστικά στοιχεία και πάλι πίσω. Ένα παράρτημα με τα στοιχεία αυτά ίσως θα ήταν προτιμότερο, άλλωστε υπάρχουν πλέον αρκετά ειδικά βιβλία στα οποία μπορεί κανείς να ανατρέξει.

Ποιος φταίει για την κρίση;

Ο συγγραφέας δεν αρκείται να παρουσιάσει τη σειρά των προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο πλανήτης. Εκθέτει επίσης τον ενοποιητικό παράγοντα, την αιτία που κρύβεται πίσω από όλες αυτές τις επικείμενες καταστροφές. Κύριος παράγοντας της παγκόσμιας κρίσης, λέει, είναι η οικονομική ολιγαρχία που κυβερνά τον πλανήτη.

Eπικαλείται τη «Θεωρία της αργόσχολης τάξης», του Αμερικανού κοινωνιολόγου του 19ου αιώνα Θόρσταϊν Βέμπλεν. Οι υλικές ανάγκες του ανθρώπου δεν είναι απεριόριστες. Από ένα επίπεδο υλικής ευμάρειας και πέρα, η κατανάλωση είναι καθαρά θέμα επίδειξης πλούτου και ανταγωνισμού στα πλαίσια μιας κυρίαρχης ελίτ. Εδώ δεν υπάρχει οροφή στην κατανάλωση. Εάν ο ένας αγοράσει κότερο, ο δεύτερος θα αγοράσεις τζετ και ο τρίτος θα κάνει βόλτα με διαστημόπλοιο. Η ελίτ αυτή, για να διατηρήσει τον τρόπο ζωή της, αντιδρά σε κάθε σκέψη για περιορισμό των κερδών στο όνομα της κοινωνικής δικαιοσύνης ή της προστασίας του περιβάλλοντος. Ακόμη χειρότερα, αυτός ο τρόπος ζωής γίνεται υπόδειγμα για τα ανώτερα και μεσαία κοινωνικά στρώματα, που προσπαθούν και αυτά να αποδείξουν την αξία τους μιμούμενοι την άπληστη και επιδεικτική συμπεριφορά της ανώτερης τάξης. Και πώς αντιδρά η ολιγαρχία αυτή όταν τα προβλήματα που δημιουργεί προκαλούν κοινωνικές εντάσεις; Στο όνομα της προστασίας από την τρομοκρατία και από την εγκληματικότητα, στήνει ένα πλέγμα ελέγχων και περιορισμού των ελευθεριών που χρησιμοποιείται τελικά για την αποσιώπηση κάθε διαμαρτυρίας.

Μόνο οι πλούσιοι καταστρέφουν τον πλανήτη;

Η λύση που προτείνει ο Κέμπφ είναι «να μειώσουν οι πλουσιότεροι τη δική τους κατανάλωση», ώστε να μειωθούν οι ανισότητες και επομένως τα κατώτερα στρώματα να νοιώθουν λιγότερο έντονα την ανάγκη για πλουτισμό και κατανάλωση.

Δεν θα διαφωνήσει βέβαια κανείς πως πρέπει να υπάρχει κοινωνικός έλεγχος επί της ατομικής απληστίας, αντί αυτή να παρουσιάζεται ως υποδειγματική στάση ζωής. Η άποψη όμως ότι «για όλα φταίει η πλεονεξία των πλούσιων» είναι απλουστευτική. Πολύ μεγάλες περιβαλλοντικές καταστροφές έγιναν και γίνονται για τη δημιουργία υποδομών, για το ανέβασμα του βασικού βιοτικού επιπέδου ή λόγω του υπερπληθυσμού, που προκύπτει από το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο. Δεν αποκλείεται, εάν συνεχίσουν τα πράγματα να εξελίσσονται ως έχουν, να φτάσουμε και στο ακραίο σημείο, το οποίο προτείνει ως λύση ο συγγραφέας, δηλαδή στην «αρνητική» ανάπτυξη. Εδώ υπάρχει βέβαια ο αντίλογος ότι ανυπαρξία ανάπτυξης σημαίνει ανεργία, φτώχεια και όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων. Αυτή είναι και η λογική πίσω από την ιδέα για μια «πράσινη ανάπτυξη», η οποία προσπαθεί να συμβιβάσει αυτά που αρχικά φαίνονται ασυμβίβαστα. Ο συγγραφέας απορρίπτει, ίσως κάπως επιπόλαια, την έννοια της «βιώσιμης ανάπτυξης» ως υποκριτική και αναποτελεσματική.

Το βιβλίο του Χερβέ Κεμπφ μας φαίνεται σήμερα, λίγα χρόνια μετά την πρώτη δημοσίευσή του, προφητικό. Πλέον όλοι μιλούν και κατακρίνουν τα «γκόλντεν μπόις» που με την πλεονεξία τους οδήγησαν σε μια πλανητικών διαστάσεων κρίση. Ας ελπίσουμε ότι τουλάχιστον οι επόμενες και πολύ μεγαλύτερες κρίσεις, η οικολογική και η κοινωνική, θα αντιμετωπιστούν εκ των προτέρων, με μέτρα πρόληψης, και όχι εκ των υστέρων, με μέτρα πυρόσβεσης.

oikologos.gr