Λήγει την 1η Οκτωβρίου ο μήνας προσαρμογής και προειδοποιήσεων για την εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου στην Ελλάδα και ξεκινά η περίοδος των προστίμων για εκείνους, που δεν συμμορφώνονται με τα όσα ορίζει ο νόμος κατά του καπνίσματος, η εφαρμογή του οποίου ξεκίνησε από την 1η Σεπτεμβρίου.
Η Ελλάδα, αν και είναι η πρώτη χώρα παγκοσμίως, στην οποία θεσπίστηκε αντικαπνιστικός νόμος (το 1856), φαίνεται ότι αντιστέκεται σθεναρά στα νέα δεδομένα και ότι οι Έλληνες δεν εννοούν να εγκαταλείψουν την αγαπημένη τους συνήθεια, το κάπνισμα.
Ήταν 31 Ιουλίου του 1856, όταν εκδόθηκε το βασιλικό διάταγμα, το οποίο υπέγραφε τότε «εν ονόματι του βασιλέως» η βασίλισσα Αμαλία. Η απόφαση είχε ληφθεί στο όνομα της ασφάλειας από ενδεχόμενα πυρκαγιών, σε κλειστούς χώρους. Το διάταγμα έγραφε:
«Θέλοντας να προλάβωμεν όσον ένεστι τα εξ ενδεχομένων πυρκαϊών δυστυχήματα, επί τη προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού, απεφασίσαμεν και διατάττομεν.
Α'. Απαγορεύεται η χρήσις τού καπνίζειν είτε διά καπνοσυρίγγων (τσιμπουκίων), είτε διά σιγάρων, εις πάντας εν γένει τους υπαλλήλους και υπηρέτας του Κράτους εντός των δημοσίων γραφείων και καταστημάτων.
Β'. Η απαγόρευσις αύτη επεκτείνεται και εις πάντα άλλον προσερχόμενον εις τα ειρημένα καταστήματα και γραφεία χάριν υποθέσεως ή άλλης τινος αιτίας.
Γ'. Ο Ημέτερος επί των Εσωτερικών Υπουργός θέλει δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν Διάταγμα».
Η συγκεκριμένη ρύθμιση με την πάροδο των χρόνων κατέστη ανενεργή κι ήρθε το 2010, οπότε η κυβέρνηση θέσπισε έναν από τους πιο αυστηρούς αντικαπνιστικούς νόμους της Ευρώπης. Ίσως επειδή η χώρα κατέχει και την πρωτιά σε κατανάλωση καπνού και προϊόντων του μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο μεταξύ, έχουν προηγηθεί νόμοι ανά την ευρωπαϊκή επικράτεια -και όχι μόνον- που κάνουν οριστική «έξωση» στο τσιγάρο.
Στην Ελλάδα, πάντως, μπαλκόνια, ταράτσες, ημιυπαίθριοι, διάδρομοι, κλιμακοστάσια και κλειστά γραφεία έχουν μετατραπεί σε «άτυπα» καπνιστήρια σε δημόσιες υπηρεσίες, αλλά και σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, προκειμένου να εφαρμοστεί «αλά ελληνικά» ο νόμος.
Σε πολλά καφέ, μπαρ και σε αρκετά εστιατόρια τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα. Καπνίζουμε παντού και πάντα σαν να μην άλλαξε τίποτα.
Όταν το ΑΠΕ-ΜΠΕ ρωτά την υπεύθυνη καφέ-μπαρ γιατί επιτρέπει το κάπνισμα στο κατάστημα και γιατί δεν έχει μαζέψει τα σταχτοδοχεία από τα τραπέζια, εκείνη με χαμόγελο απαντά: «μα, ο Σεπτέμβριος είναι μήνας συστάσεων, άρα ακόμη επιτρέπεται το κάπνισμα».
«Εμείς έχουμε βρει άλλη λύση, δεν καπνίζουμε στα γραφεία, αλλά στους διαδρόμους του κτηρίου. Έτσι, όποιος βγει από το ασανσέρ, βρίσκεται μέσα σε ένα νέφος καπνού, αλλά όταν μπει στα γραφεία μας η ατμόσφαιρα είναι καθαρή», παρεμβαίνει κυρία από το διπλανό τραπέζι.
Στις επιχειρήσεις, λοιπόν, η εφαρμογή του νόμου μετατίθεται για τις... δύσκολες καιρικές συνθήκες. Στις δημόσιες υπηρεσίες;
Πρώτη επίσκεψη του ΑΠΕ-ΜΠΕ σε υπηρεσία του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Εκεί οι εργαζόμενοι δεν καπνίζουν μέσα στα γραφεία τους. Μετέτρεψαν σε καπνιστήριο τα μπαλκόνια των γραφείων τους, το ίδιο κι έναν ημιυπαίρθιο. «Πού να τρέχουμε στον δρόμο; Είναι χάσιμο χρόνου», λένε οι υπάλληλοι, τα τηλέφωνα χτυπούν και η δουλειά «τρέχει».
Δεύτερος σταθμός του ΑΠΕ-ΜΠΕ, ένα υπουργείο. Εκεί, οι περισσότεροι κατεβαίνουν στον δρόμο για τσιγάρο. Επειδή, όμως, εδώ είναι Ελλάδα, υπάρχουν και οι ευρηματικοί... Αντί να κατεβαίνουν έξι ορόφους αποφάσισαν να ανεβαίνουν έναν και να βρίσκονται στην ταράτσα του κτηρίου. Κι αν πάλι ο ήλιος χτυπάει αλύπητα, υπάρχει και το κλιμακοστάσιο, που οδηγεί στην ταράτσα. Ύπάρχει και τρίτη κατηγορία. Αυτοί είναι οι καλύτεροι... Κλειδώνουν το γραφείο τους, χτυπάς την πόρτα, ξεκλειδώνει και μπαίνεις μέσα σε σύννεφο καπνού, που κόβεται με το μαχαίρι...
«Μα, χάνουμε χρόνο από τη δουλειά μας. Για να κάνουμε ένα τσιγάρο πριν, δεν σταματούσαμε τη δουλειά. Τώρα χάνουμε ένα εικοσάλεπτο. Είναι δυνατόν;», σχολιάζουν κοιτάζοντάς σε, ωσάν να είσαι ο προβοκάτορας της παραγωγικότητας του δημοσίου...
Κατόπιν όλων τούτων, το ΑΠΕ-ΜΠΕ αποφασίζει να μπει στον πλέον ευαίσθητο χώρο. Στα νοσοκομεία. Επισκέπτεται, λοιπόν, ένα μεγάλο δημόσιο νοσοκομείο, προκειμένου να διαπιστώσει πώς εφαρμόζεται εκεί ο νόμος. Έλα όμως, που δεν εφαρμόζεται... Διότι, εκτός από τους συνοδούς, που έτσι κι αλλιώς κάπνιζαν έξω, το προσωπικό, ιατρικό και νοσηλευτικό, καπνίζουν όλοι κανονικά εντός των κτηρίων.
Γραφεία ιατρών, στάσεις αδελφών, δωμάτια ιματισμού, μπαλκονάκια, είναι ένα απέραντο καπνιστήριο. Η απάντηση από γιατρούς και νοσηλευτές μία «δεν μπορούμε να αφήσουμε τους ασθενείς και να βγαίνουμε έξω για τσιγάρο, αν συμβεί κάτι τι θα πούμε "πήγα για κάπνισμα";».
Η νοσηλεύτρια δηλώνει: «Δουλεύω στη νυχτερινή βάρδια μόνη μου, έχω να φροντίσω 30 ασθενείς. Αν θέλω να καπνίσω ένα τσιγάρο, πού θα πάω. Άντε, να κατέβω τέσσερις ορόφους για να βγω έξω. Κι αν χτυπήσει ένα κουδούνι, αν κάποιος ασθενής θέλει κάτι, ποιος θα τρέξει κοντά του;».
Οι μέρες περνούν. Λιγότερο από εβδομάδα υπολείπεται για να μετατραπεί ο «μήνας προσαρμογής και συστάσεων» σε μήνα προστίμων κι όλα δείχνουν πως οι Έλληνες δεν είναι αποφασισμένοι να κόψουν τις συνήθειές τους.
H τηλεφωνική γραμμή ενημέρωσης και υποστήριξης για το κάπνισμα «1142» δέχθηκε το Σάββατο 25/9/2010, 3.544 κλήσεις και την Κυριακή, 26/9/2010, 3.532. Ο συνολικός αριθμός κλήσεων από την 1/9/2010, πρώτη ημέρα εφαρμογής των νέων μέτρων κατά του καπνίσματος, έφθασε τις 102.243 κλήσεις, εκ των οποίων οι 1.188 αφορούσαν καταγγελίες.
Η απαγόρευση του καπνίσματος στα κράτη της ΕΕ
Όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άλλες περισσότερο, άλλες λιγότερο έχουν υιοθετήσει νόμους κατά του καπνίσματος.
Αυστρία: Το κάπνισμα απαγορεύεται σε όλα τα γραφεία, μπαρ, ντίσκο, εστιατόρια κ.λπ με ορισμένες εξαιρέσεις, δηλαδή αν ΟΛΟΙ οι εργαζόμενοι συμφωνήσουν να συνεχιστεί το κάπνισμα.
Από τον Ιανουάριο του 2009 τίθεται σε ισχύ ένας νέος νόμος, που προβλέπει ότι οι ιδιοκτήτες εστιατορίων, μπαρ, ντίσκο και παμπ, μεγαλύτερων από 80 τ.μ., υποχρεούνται να δημιουργήσουν χώρους καπνιστών και μη καπνιστών.
Βέλγιο: Από 45 κύματα περνούν οι νόμοι κατά του καπνίσματος. Η πρώτη απόπειρα ξεκινά το 2005, όταν δίδεται εντολή στις εταιρείες να εφαρμόσουν μέτρα κατά της βλαβερής συνήθειας. Έναν χρόνο μετά, τον Ιανουάριο του 2006, το κάπνισμα απαγορεύεται στους χώρους εργασίας. Τον Ιανουάριο του 2007 το κάπνισμα απαγορεύεται σε εστιατόρια και μπαρ, με εξαίρεση αυτά που εξυπηρετούν «ελαφρά γεύματα» (π.χ. κρύα γεύματα, πίτσα, σάντουιτς) και έχουν λιγότερο από το 30% του τζίρου τους από την πώληση των τροφίμων. Από την εφαρμογή του νόμου εξαιρούνται και τα μικρά μπαρ.
Τον Σεπτέμβριο του 2008 το κάπνισμα δεν επιτρέπεται πλέον στα σχολεία και τον Ιανουαρίου του 2010 τέθηκε σε ισχύ γενική απαγόρευση του καπνίσματος, συμπεριλαμβανομένων όλων των τύπων μπαρ. Ωστόσο, το μέτρο δεν τηρείται και καταλήγει να ισχύει μόνον σε καταστήματα, που σερβίρουν φαγητό.
Βουλγαρία: Απαγορεύεται σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους, εκτός από μπαρ και εστιατόρια.
Γαλλία: Περίπλοκα παραμένουν τα πράγματα σχετικά με το κάπνισμα στη Γαλλία. Την 1η Φεβρουαρίου 2007 απαγορεύεται το κάπνισμα σε όλους τους δημόσιους χώρους (σταθμοί, μουσεία, κλπ) και από την 1η Ιανουαρίου 2008, η απαγόρευση επεκτείνεται και στα μπαρ, τα καφέ, τα εστιατόρια, τους χώρους διασκέδασης.
Σύμφωνα με τις νέες ρυθμίσεις, στους χώρους εστίασης και διασκέδασης επιτρέπονται οι χώροι καπνίσματος, αλλά υπόκεινται σε πολύ αυστηρούς όρους: μπορούν να καταλαμβάνουν το πολύ 20% του συνολικού εμβαδόν του καταστήματος και το μέγεθός τους δεν πρέπει να είναι περισσότερο από 35 τ.μ., πρέπει να έχουν ξεχωριστή εγκατάσταση εξαερισμού, που να αντικαθιστά τον πλήρη όγκο του αέρα δέκα φορές ανά ώρα, και ο καθαρισμός του δωματίου να γίνεται από το προσωπικό μία ώρα μετά την τελευταία χρήση του χώρου.
Γερμανία: Η Γερμανία είναι χώρα, που κατέχει από τα υψηλότερα ποσοστά καπνιστών στην Ευρώπη. Από το 2007 απαγορεύεται το κάπνισμα σε χώρους διασκέδασης και εστίασης, ενώ προβλέπονται χώροι για καπνιστές. Από τον νόμο εξαιρούνται οι μικροί χώροι. Ωστόσο, τα μέτρα εξακολουθούν να αμφισβητούνται και να μην εφαρμόζονται.
Τον Φεβρουάριο του 2009, μάλιστα, το περιοδικό «Der Spiegel» ανέφερε ότι οι έλεγχοι από τις αρχές για την τήρηση της απαγόρευσης στα μπαρ είναι πολύ αδύναμοι και σε πολλές περιοχές η απαγόρευση δεν τηρείται.
Δανία: Από τις 15 Αυγούστου 2007 απαγορεύεται το κάπνισμα στα ξενοδοχεία, εστιατόρια, μπαρ, κλαμπ, δημόσια μέσα μεταφοράς, καθώς και σε όλους τους ιδιωτικούς και δημόσιους χώρους εργασίας. Εξαιρούνται τα μπαρ με εμβαδόν μικρότερο των 40 τ.μ. και τα γραφεία, που χρησιμοποιούνται από έναν εργαζόμενο. Ωστόσο, ο νόμος έχει προκαλέσει μεγάλη διαμάχη και από τον Νοέμβριο του 2007 δεν εφαρμόζεται.
Εσθονία: Από τις 4 Ιουνίου του 2005 το κάπνισμα απαγορεύεται σε κλειστούς δημόσιους χώρους και σε χώρους εργασίας. Στις 5 Ιουνίου του 2007 η απαγόρευση επεκτείνεται σε μπαρ, εστιατόρια, καφετέριες και νυχτερινά κέντρα, ενώ επιτρέπεται η δημιουργία χώρων καπνιστών.
Ηνωμένο Βασίλειο: Από το 2007 το κάπνισμα απαγορεύεται πλήρως σε όλους τους δημόσιους χώρους, τους χώρους εργασίας και διασκέδασης. Η νομοθεσία προβλέπει αυστηρά πρόστιμα για τους παραβάτες.
Ιρλανδία: Είναι η πρώτη χώρα στον κόσμο, που θέσπισε πλήρη απαγόρευση του καπνίσματος σε χώρους εργασίας, στις 29 Μαρτίου 2004. Πριν την ολική απαγόρευση, το κάπνισμα είχε ήδη τεθεί εκτός νόμου σε δημόσια κτίρια, νοσοκομεία, σχολεία, κουζίνες εστιατορίων, αεροσκάφη και τρένα.
Ιταλία: Ήταν η τέταρτη χώρα στον κόσμο, που απαγόρευσε το κάπνισμα. Από τις 10 Ιανουαρίου 2005 απαγορεύεται το κάπνισμα σε όλους τους δημόσιους εσωτερικούς χώρους, όπως μπαρ, καφέ, εστιατόρια και ντισκοτέκ. Ωστόσο, επιτρέπεται η δημιουργία ειδικών χώρων καπνίσματος, με αυστηρές προϋποθέσεις.
Ισπανία: Από την 1η Ιανουαρίου 2006 η ισπανική νομοθεσία απαγορεύει το κάπνισμα σε γραφεία, καταστήματα, σχολεία, νοσοκομεία, πολιτιστικά κέντρα και μέσα μαζικής μεταφοράς, συμπεριλαμβανομένων των σταθμών και των αεροδρομίων. Ο νόμος ορίζει, επίσης, ότι τα εστιατόρια και τα μπαρ άνω των 100 τ.μ. μπορούν να ορίζουν έναν χώρο καπνιστών. Οι επιχειρηματίες των εγκαταστάσεων, που είναι μικρότερες των 100 τ.μ. μπορούν να επιλέξουν αν θα είναι καπνιστών, ή μη καπνιστών. Ωστόσο, ο νόμος στην πράξη έχει καταστεί ανενεργός και στα περισσότερα μπαρ επιτρέπεται το κάπνισμα.
Για τον λόγο αυτό, η ισπανική κυβέρνηση έχει ανακοινώσει έναν νέο αυστηρότερο νόμο, ο οποίος θα απαγορεύει το κάπνισμα σε όλους τους εσωτερικούς δημόσιους χώρους, όπως μπαρ, κλαμπ και εστιατόρια από την 1η Ιανουαρίου 2011.
Κάτω Χώρες: Από το 2008 υπάρχει πλήρης απαγόρευση καπνίσματος, ενώ στους χώρους διασκέδασης επιτρέπεται η δημιουργία χώρων καπνιζόντων. Το κάπνισμα κάνναβης (μαριχουάνα και χασίς) επιτρέπεται σε καταστήματα καφέ, υπό την προϋπόθεση ότι δεν αναμειγνύονται με καπνό.
Κύπρος: Από 1η Ιανουαρίου 2010 στην Κύπρο απαγορεύεται το κάπνισμα σε όλους τους δημόσιους χώρους (μπαρ, εστιατόρια, νυχτερινά κέντρα και τους χώρους εργασίας).
Λετονία: Από την 1 Μαϊου του 2010 το κάπνισμα απαγορεύεται πλήρως σε εστιατόρια και μπαρ. Απαγορεύεται, επίσης, σε πάρκα και σε απόσταση δέκα μέτρων γύρω από κτίρια, που στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες, σχολεία και στάσεις μέσων μαζικής μεταφοράς.
Λιθουανία: Από την 1η Ιανουαρίου 2007 ο αντικαπνιστικός νόμος επιβάλλεται σε εστιατόρια, μπαρ, κλαμπ (εκτός από τα ειδικά για κάπνισμα πούρου) και νυχτερινά κέντρα. Επιπλέον, το κάπνισμα απαγορεύεται στις δημόσιες συγκοινωνίες εκτός από τους συρμούς μεγάλων αποστάσεων, όπου προβλέπονται χώροι καπνιστών.
Λουξεμβούργο: Το κάπνισμα απαγορεύεται σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους, τα νοσοκομεία, τα εμπορικά κέντρα, σχολεία και τα εστιατόρια. Εξαιρούνται τα καφέ και μπαρ που σερβίρουν μόνον σνακ. Επιπλέον, απαγορεύεται το κάπνισμα σε καφέ, που σερβίρουν φαγητό από τις 12 έως τις 2 το μεσημέρι και από τις 7 έως τις 9 το απόγευμα.
Μάλτα: Τον Απρίλιο του 2004 το κάπνισμα απαγορεύθηκε σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων μεταφορών, κλαμπ και εστιατόρια αν και επιτρέπονται χώροι καπνίσματος.
Ουγγαρία: Το κάπνισμα έχει απαγορευτεί εδώ και πολλά χρόνια στις δημόσιες συγκοινωνίες, νοσοκομεία, αεροδρόμια και στα δημόσια κτίρια, συμπεριλαμβανομένου του Κοινοβουλίου. Από το 2010 η απαγόρευση του καπνίσματος εφαρμόζεται σε παιδικές χαρές και υπόγειες διαβάσεις. Το 2009, υπήρξε πρόταση για την απαγόρευση του καπνίσματος σε όλους τους δημόσιους χώρους συμπεριλαμβανομένων των εστιατορίων, μπαρ κ.λπ., αλλά η εφαρμογή της έχει ανασταλεί, λόγω της πίεσης από τις διάφορες κοινωνικές ομάδες.
Πολωνία: Το κάπνισμα απαγορεύεται σε σχολεία, νοσοκομεία ή άλλες ιατρικές εγκαταστάσεις και τα μέσα μαζικής μεταφοράς (συμπεριλαμβανομένων των οχημάτων, όπως το τρένο ή το λεωφορείο και στάσεις λεωφορείων, σταθμούς τρένων κ.λπ.)
Από τις 15 Νοεμβρίου 2010, θα απαγορεύεται το κάπνισμα σε όλους τους δημόσιους εσωτερικούς χώρους, όπως μπαρ, καφετέριες, ντίσκο και εστιατόρια, εκτός κι αν υπάρχουν κλειστοί χώροι καπνίσματος.
Πορτογαλία: Απαγορεύεται το κάπνισμα σε όλους τους δημόσιους χώρους, ενώ δίνεται η δυνατότητα δημιουργίας κλειστών χώρων για καπνιστές καπνιστών, εφόσον αυτοί είναι εξοπλισμένοι με τα κατάλληλα συστήματα εξαερισμού.
Παράλληλα, ο νομοθέτης προβλέπει αυστηρά πρόστιμα για τους παραβάτες (1.000 ευρώ για τους καπνιστές και έως 2.500 ευρώ για τις επιχειρήσεις).
Ρουμανία: Το κάπνισμα απαγορεύεται σε όλους τους εσωτερικούς δημόσιους χώρους. Μπαρ, εστιατόρια, κλαμπ υποχρεούνται να διαθέτουν ξεχωριστούς χώρους για καπνιστές και μη.
Σλοβακία: Από το 1990 οι εργοδότες οφείλουν να απαγορεύουν το κάπνισμα σε χώρους στους οποίους εργάζονται μη καπνιστές. Το κάπνισμα απαγορεύεται σε σχολεία, δημόσιες υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής πρόνοιας. Χώροι για μη καπνιστές είναι υποχρεωτικοί μόνο, όπου σερβίρεται φαγητό.
Σλοβενία: Από το 2007 απαγορεύεται το κάπνισμα. Από το νόμο εξαιρούνται οι ανοιχτοί κοινόχρηστοι χώροι, δωμάτια ξενοδοχείων, που έχουν χαρακτηριστεί ως καπνιστών, ειδικοί χώροι σε κέντρα φροντίδας ηλικιωμένων και φυλακές, καθώς και σε ειδικές αίθουσες σε μπαρ, αλλά και άλλα μέρη εργασίας. Οι χώροι καπνίσματος θα πρέπει να πληρούν αυστηρές τεχνικές προδιαγραφές και να μην ξεπερνούν το 20% της συνολικής εγκατάστασης.
Σουηδία: Το κάπνισμα έχει απαγορευτεί σε εστιατόρια, καφετέριες, μπαρ και νυχτερινά κέντρα διασκέδασης τον Ιούνιο του 2005. Επιτρέπεται, ωστόσο, η δημιουργία ξεχωριστών χώρων καπνιζόντων, με την προϋπόθεση ότι δεν σερβίρεται φαγητό ή ποτό και δεν καταλαμβάνει περισσότερο από 25% της συνολικής επιφάνειας του καταστήματος. Από τον Ιανουάριο του 2008 απαγορεύεται το κάπνισμα και στους εσωτερικούς χώρους των φυλακών.
Δημοκρατία της Τσεχίας: Επί του παρόντος, υπάρχει ένας νόμος σε ισχύ που απαγορεύει το κάπνισμα σε όλους τους δημόσιους χώρους, όπως ιδρύματα, νοσοκομεία, στάσεις λεωφορείων και άλλων μέσων μεταφοράς, αλλά ο νόμος δεν ισχύει σε εστιατόρια, μπαρ και κλαμπ. Τον Ιούνιο του 2009 το κοινοβούλιο εγκρίνει νομοσχέδιο που ρυθμίζει το κάπνισμα σε δημόσιους χώρους. Ωστόσο, η μόνη αλλαγή που γίνεται είναι ότι υποχρεώνει τα μπαρ και τα εστιατόρια, όπου επιτρέπεται το κάπνισμα, να έχουν αναρτημένη σχετική πινακίδα.
Φινλανδία: Υπάρχει γενική απαγόρευση από την 1η Ιουνίου 2007. Το κάπνισμα στα μπαρ και τα τρένα εξακολουθεί να επιτρέπεται σε κλειστούς θαλάμους, όπου, όμως, απαγορεύεται το σερβίρισμα φαγητού και ποτού.
Μελέτες για μείωση καπνίσματος
Η αξιολόγηση 35 μελετών σχετικά με την αποτελεσματικότητα των πολιτικών για την απαγόρευση του καπνίσματος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, μέσω γενικών νομοθετικών διατάξεων για καθαρό αέρα στους δημόσιους χώρους, ο αριθμός των καπνιστών στο σύνολο του πληθυσμού μπορεί να μειωθεί περίπου κατά 10%. Επίσης, από την αξιολόγηση 26 μελετών σε χώρους εργασίας προέκυψε ότι εκεί, όπου απαγορεύεται πλήρως το κάπνισμα ο αριθμός των καπνιστών μειώθηκε κατά 3,8% και ο αριθμός των τσιγάρων, που κατανάλωναν καθημερινά τα άτομα, που εξακολουθούσαν να είναι καπνιστές, μειώθηκε κατά 3,1%.
Η σχέση μεταξύ της γενικής απαγόρευσης του καπνίσματος και της μείωσης του ενεργητικού καπνίσματος έχει επιβεβαιωθεί από στοιχεία των χωρών, που εφαρμόζουν το μέτρο αυτό, και στις οποίες η μείωση των πωλήσεων καπνού (π.χ. κατά 8% στην Ιταλία και 14% στη Νορβηγία) συνοδεύτηκε από σημαντική αύξηση των προσπαθειών για την απεξάρτηση από το κάπνισμα, σε μικρό χρονικό διάστημα μετά τη θέσπιση των νέων ρυθμίσεων. Στην Ιρλανδία 80% των πρώην καπνιστών ανέφεραν ότι η νέα νομοθεσία αποτέλεσε το κίνητρο για να σταματήσουν το κάπνισμα, ενώ 88% δήλωσαν ότι ο νόμος τούς βοήθησε να μην ξαναρχίσουν. Παρότι υπήρχαν ανησυχίες ότι θα συμβεί το αντίθετο, η απαγόρευση του καπνίσματος σε όλους τους δημόσιους χώρους φαίνεται ότι είχε ως αποτέλεσμα να μειωθεί το κάπνισμα στα σπίτια, ειδικά παρουσία μικρών παιδιών. Στην Ιρλανδία το ποσοστό των νοικοκυριών μη καπνιστών αυξήθηκε κατά 8% από τότε, που άρχισε να ισχύει η απαγόρευση.
Στην αντίπερα όχθη, επιστημονικές μελέτες κατέδειξαν ότι η απαγόρευση καπνίσματος βοήθησε τους Καλιφορνέζους καπνιστές να εγκαταλείψουν τη βλαβερή τους συνήθεια. Αν και το 1988, 23% των κατοίκων της Καλιφόρνιας κάπνιζαν, το 2006 το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο 13,1%.
Παρόμοια ήταν τα αποτελέσματα και στην Ευρώπη. Στη Σκοτία οι πωλήσεις τσιγάρων μειώθηκαν κατά 8% το πρώτο έτος της απαγόρευσης. Η Ιρλανδία είδε μια πτώση κατά 5% του αριθμού των καπνιστών από την καθιέρωση της απαγόρευσης το 2004, αν και 25 στους 100 εξακολουθούν να καπνίζουν.
Ειδικότερα, τα στοιχεία για τις συνέπειες παύσης του καπνίσματος, που έρχονται από διάφορες γωνιές της γηραιάς ηπείρου, είναι: Στη Γαλλία, τους πρώτους πέντε μήνες μετά την απαγόρευση, καταγράφηκε μείωση της τάξης του 15% στα εμφράγματα και τα εγκεφαλικά επεισόδια σε πρώην καπνιστές ηλικιών κάτω των 65 χρόνων, σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους.
Στην Αγγλία τους πρώτους μήνες μετά την απαγόρευση του καπνίσματος (Ιούλιος 2007 - Απρίλιος 2008) διέκοψαν το καπνισμά 400.000 άνθρωποι και καταναλώθηκαν 1,9 δισ. λιγότερα τσιγάρα (σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο ένα χρόνο νωρίτερα). Οι επιστήμονες υπολογίζουν πως 40.000 ζωές πρόκειται να σωθούν, στη χώρα, μέσα στην επόμενη δεκαετία, λόγω της απαγόρευσης. Σημειώνεται ότι μόνο τον Ιούλιο του 2007, πρώτο μήνα της απαγόρευσης, οι πωλήσεις τσιγάρων στην Αγγλία μειώθηκαν κατά 11%, σε σχέση με τον Ιούλιο του 2006.
Στη Σκοτία οι καρδιακές προσβολές σημείωσαν μείωση της τάξης του 17% τους πρώτους δέκα μήνες της απαγόρευσης, η οποία εφαρμόστηκε τον Μάρτιο του 2006. Την περίοδο Ιουλίου 2007 - Aπριλίου 2008 πουλήθηκαν 220.000 λιγότερα τσιγάρα, σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα της προηγούμενης χρονιάς.
Στην Ιρλανδία ο αριθμός των καρδιακών προσβολών μειώθηκε κατά 11% μετά την απαγόρευση του καπνίσματος, που επεβλήθη το Μάρτιο του 2004.
Τέλος, στην Ιταλία έναν χρόνο μετά την εφαρμογή της απαγόρευσης, τον Ιανουάριο του 2005, οι καπνιστές είχαν μειωθεί κατά 500.000. Παράλληλα, τα οξέα στεφανιαία επεισόδια μειώθηκαν κατά 11,2% στις ηλικίες 35-64 και κατά 7,9% στις ηλικίες 65-74. Την περίοδο μεταξύ Ιανουαρίου και Νοεμβρίου 2005 οι πωλήσεις τσιγάρων σημείωσαν πτώση της τάξης του 5,7% σε σχέση με το ίδιο διάστημα του προηγούμενου έτους.
Η Ελλάδα, αν και είναι η πρώτη χώρα παγκοσμίως, στην οποία θεσπίστηκε αντικαπνιστικός νόμος (το 1856), φαίνεται ότι αντιστέκεται σθεναρά στα νέα δεδομένα και ότι οι Έλληνες δεν εννοούν να εγκαταλείψουν την αγαπημένη τους συνήθεια, το κάπνισμα.
Ήταν 31 Ιουλίου του 1856, όταν εκδόθηκε το βασιλικό διάταγμα, το οποίο υπέγραφε τότε «εν ονόματι του βασιλέως» η βασίλισσα Αμαλία. Η απόφαση είχε ληφθεί στο όνομα της ασφάλειας από ενδεχόμενα πυρκαγιών, σε κλειστούς χώρους. Το διάταγμα έγραφε:
«Θέλοντας να προλάβωμεν όσον ένεστι τα εξ ενδεχομένων πυρκαϊών δυστυχήματα, επί τη προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού, απεφασίσαμεν και διατάττομεν.
Α'. Απαγορεύεται η χρήσις τού καπνίζειν είτε διά καπνοσυρίγγων (τσιμπουκίων), είτε διά σιγάρων, εις πάντας εν γένει τους υπαλλήλους και υπηρέτας του Κράτους εντός των δημοσίων γραφείων και καταστημάτων.
Β'. Η απαγόρευσις αύτη επεκτείνεται και εις πάντα άλλον προσερχόμενον εις τα ειρημένα καταστήματα και γραφεία χάριν υποθέσεως ή άλλης τινος αιτίας.
Γ'. Ο Ημέτερος επί των Εσωτερικών Υπουργός θέλει δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν Διάταγμα».
Η συγκεκριμένη ρύθμιση με την πάροδο των χρόνων κατέστη ανενεργή κι ήρθε το 2010, οπότε η κυβέρνηση θέσπισε έναν από τους πιο αυστηρούς αντικαπνιστικούς νόμους της Ευρώπης. Ίσως επειδή η χώρα κατέχει και την πρωτιά σε κατανάλωση καπνού και προϊόντων του μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο μεταξύ, έχουν προηγηθεί νόμοι ανά την ευρωπαϊκή επικράτεια -και όχι μόνον- που κάνουν οριστική «έξωση» στο τσιγάρο.
Στην Ελλάδα, πάντως, μπαλκόνια, ταράτσες, ημιυπαίθριοι, διάδρομοι, κλιμακοστάσια και κλειστά γραφεία έχουν μετατραπεί σε «άτυπα» καπνιστήρια σε δημόσιες υπηρεσίες, αλλά και σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, προκειμένου να εφαρμοστεί «αλά ελληνικά» ο νόμος.
Σε πολλά καφέ, μπαρ και σε αρκετά εστιατόρια τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα. Καπνίζουμε παντού και πάντα σαν να μην άλλαξε τίποτα.
Όταν το ΑΠΕ-ΜΠΕ ρωτά την υπεύθυνη καφέ-μπαρ γιατί επιτρέπει το κάπνισμα στο κατάστημα και γιατί δεν έχει μαζέψει τα σταχτοδοχεία από τα τραπέζια, εκείνη με χαμόγελο απαντά: «μα, ο Σεπτέμβριος είναι μήνας συστάσεων, άρα ακόμη επιτρέπεται το κάπνισμα».
«Εμείς έχουμε βρει άλλη λύση, δεν καπνίζουμε στα γραφεία, αλλά στους διαδρόμους του κτηρίου. Έτσι, όποιος βγει από το ασανσέρ, βρίσκεται μέσα σε ένα νέφος καπνού, αλλά όταν μπει στα γραφεία μας η ατμόσφαιρα είναι καθαρή», παρεμβαίνει κυρία από το διπλανό τραπέζι.
Στις επιχειρήσεις, λοιπόν, η εφαρμογή του νόμου μετατίθεται για τις... δύσκολες καιρικές συνθήκες. Στις δημόσιες υπηρεσίες;
Πρώτη επίσκεψη του ΑΠΕ-ΜΠΕ σε υπηρεσία του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Εκεί οι εργαζόμενοι δεν καπνίζουν μέσα στα γραφεία τους. Μετέτρεψαν σε καπνιστήριο τα μπαλκόνια των γραφείων τους, το ίδιο κι έναν ημιυπαίρθιο. «Πού να τρέχουμε στον δρόμο; Είναι χάσιμο χρόνου», λένε οι υπάλληλοι, τα τηλέφωνα χτυπούν και η δουλειά «τρέχει».
Δεύτερος σταθμός του ΑΠΕ-ΜΠΕ, ένα υπουργείο. Εκεί, οι περισσότεροι κατεβαίνουν στον δρόμο για τσιγάρο. Επειδή, όμως, εδώ είναι Ελλάδα, υπάρχουν και οι ευρηματικοί... Αντί να κατεβαίνουν έξι ορόφους αποφάσισαν να ανεβαίνουν έναν και να βρίσκονται στην ταράτσα του κτηρίου. Κι αν πάλι ο ήλιος χτυπάει αλύπητα, υπάρχει και το κλιμακοστάσιο, που οδηγεί στην ταράτσα. Ύπάρχει και τρίτη κατηγορία. Αυτοί είναι οι καλύτεροι... Κλειδώνουν το γραφείο τους, χτυπάς την πόρτα, ξεκλειδώνει και μπαίνεις μέσα σε σύννεφο καπνού, που κόβεται με το μαχαίρι...
«Μα, χάνουμε χρόνο από τη δουλειά μας. Για να κάνουμε ένα τσιγάρο πριν, δεν σταματούσαμε τη δουλειά. Τώρα χάνουμε ένα εικοσάλεπτο. Είναι δυνατόν;», σχολιάζουν κοιτάζοντάς σε, ωσάν να είσαι ο προβοκάτορας της παραγωγικότητας του δημοσίου...
Κατόπιν όλων τούτων, το ΑΠΕ-ΜΠΕ αποφασίζει να μπει στον πλέον ευαίσθητο χώρο. Στα νοσοκομεία. Επισκέπτεται, λοιπόν, ένα μεγάλο δημόσιο νοσοκομείο, προκειμένου να διαπιστώσει πώς εφαρμόζεται εκεί ο νόμος. Έλα όμως, που δεν εφαρμόζεται... Διότι, εκτός από τους συνοδούς, που έτσι κι αλλιώς κάπνιζαν έξω, το προσωπικό, ιατρικό και νοσηλευτικό, καπνίζουν όλοι κανονικά εντός των κτηρίων.
Γραφεία ιατρών, στάσεις αδελφών, δωμάτια ιματισμού, μπαλκονάκια, είναι ένα απέραντο καπνιστήριο. Η απάντηση από γιατρούς και νοσηλευτές μία «δεν μπορούμε να αφήσουμε τους ασθενείς και να βγαίνουμε έξω για τσιγάρο, αν συμβεί κάτι τι θα πούμε "πήγα για κάπνισμα";».
Η νοσηλεύτρια δηλώνει: «Δουλεύω στη νυχτερινή βάρδια μόνη μου, έχω να φροντίσω 30 ασθενείς. Αν θέλω να καπνίσω ένα τσιγάρο, πού θα πάω. Άντε, να κατέβω τέσσερις ορόφους για να βγω έξω. Κι αν χτυπήσει ένα κουδούνι, αν κάποιος ασθενής θέλει κάτι, ποιος θα τρέξει κοντά του;».
Οι μέρες περνούν. Λιγότερο από εβδομάδα υπολείπεται για να μετατραπεί ο «μήνας προσαρμογής και συστάσεων» σε μήνα προστίμων κι όλα δείχνουν πως οι Έλληνες δεν είναι αποφασισμένοι να κόψουν τις συνήθειές τους.
H τηλεφωνική γραμμή ενημέρωσης και υποστήριξης για το κάπνισμα «1142» δέχθηκε το Σάββατο 25/9/2010, 3.544 κλήσεις και την Κυριακή, 26/9/2010, 3.532. Ο συνολικός αριθμός κλήσεων από την 1/9/2010, πρώτη ημέρα εφαρμογής των νέων μέτρων κατά του καπνίσματος, έφθασε τις 102.243 κλήσεις, εκ των οποίων οι 1.188 αφορούσαν καταγγελίες.
Η απαγόρευση του καπνίσματος στα κράτη της ΕΕ
Όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άλλες περισσότερο, άλλες λιγότερο έχουν υιοθετήσει νόμους κατά του καπνίσματος.
Αυστρία: Το κάπνισμα απαγορεύεται σε όλα τα γραφεία, μπαρ, ντίσκο, εστιατόρια κ.λπ με ορισμένες εξαιρέσεις, δηλαδή αν ΟΛΟΙ οι εργαζόμενοι συμφωνήσουν να συνεχιστεί το κάπνισμα.
Από τον Ιανουάριο του 2009 τίθεται σε ισχύ ένας νέος νόμος, που προβλέπει ότι οι ιδιοκτήτες εστιατορίων, μπαρ, ντίσκο και παμπ, μεγαλύτερων από 80 τ.μ., υποχρεούνται να δημιουργήσουν χώρους καπνιστών και μη καπνιστών.
Βέλγιο: Από 45 κύματα περνούν οι νόμοι κατά του καπνίσματος. Η πρώτη απόπειρα ξεκινά το 2005, όταν δίδεται εντολή στις εταιρείες να εφαρμόσουν μέτρα κατά της βλαβερής συνήθειας. Έναν χρόνο μετά, τον Ιανουάριο του 2006, το κάπνισμα απαγορεύεται στους χώρους εργασίας. Τον Ιανουάριο του 2007 το κάπνισμα απαγορεύεται σε εστιατόρια και μπαρ, με εξαίρεση αυτά που εξυπηρετούν «ελαφρά γεύματα» (π.χ. κρύα γεύματα, πίτσα, σάντουιτς) και έχουν λιγότερο από το 30% του τζίρου τους από την πώληση των τροφίμων. Από την εφαρμογή του νόμου εξαιρούνται και τα μικρά μπαρ.
Τον Σεπτέμβριο του 2008 το κάπνισμα δεν επιτρέπεται πλέον στα σχολεία και τον Ιανουαρίου του 2010 τέθηκε σε ισχύ γενική απαγόρευση του καπνίσματος, συμπεριλαμβανομένων όλων των τύπων μπαρ. Ωστόσο, το μέτρο δεν τηρείται και καταλήγει να ισχύει μόνον σε καταστήματα, που σερβίρουν φαγητό.
Βουλγαρία: Απαγορεύεται σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους, εκτός από μπαρ και εστιατόρια.
Γαλλία: Περίπλοκα παραμένουν τα πράγματα σχετικά με το κάπνισμα στη Γαλλία. Την 1η Φεβρουαρίου 2007 απαγορεύεται το κάπνισμα σε όλους τους δημόσιους χώρους (σταθμοί, μουσεία, κλπ) και από την 1η Ιανουαρίου 2008, η απαγόρευση επεκτείνεται και στα μπαρ, τα καφέ, τα εστιατόρια, τους χώρους διασκέδασης.
Σύμφωνα με τις νέες ρυθμίσεις, στους χώρους εστίασης και διασκέδασης επιτρέπονται οι χώροι καπνίσματος, αλλά υπόκεινται σε πολύ αυστηρούς όρους: μπορούν να καταλαμβάνουν το πολύ 20% του συνολικού εμβαδόν του καταστήματος και το μέγεθός τους δεν πρέπει να είναι περισσότερο από 35 τ.μ., πρέπει να έχουν ξεχωριστή εγκατάσταση εξαερισμού, που να αντικαθιστά τον πλήρη όγκο του αέρα δέκα φορές ανά ώρα, και ο καθαρισμός του δωματίου να γίνεται από το προσωπικό μία ώρα μετά την τελευταία χρήση του χώρου.
Γερμανία: Η Γερμανία είναι χώρα, που κατέχει από τα υψηλότερα ποσοστά καπνιστών στην Ευρώπη. Από το 2007 απαγορεύεται το κάπνισμα σε χώρους διασκέδασης και εστίασης, ενώ προβλέπονται χώροι για καπνιστές. Από τον νόμο εξαιρούνται οι μικροί χώροι. Ωστόσο, τα μέτρα εξακολουθούν να αμφισβητούνται και να μην εφαρμόζονται.
Τον Φεβρουάριο του 2009, μάλιστα, το περιοδικό «Der Spiegel» ανέφερε ότι οι έλεγχοι από τις αρχές για την τήρηση της απαγόρευσης στα μπαρ είναι πολύ αδύναμοι και σε πολλές περιοχές η απαγόρευση δεν τηρείται.
Δανία: Από τις 15 Αυγούστου 2007 απαγορεύεται το κάπνισμα στα ξενοδοχεία, εστιατόρια, μπαρ, κλαμπ, δημόσια μέσα μεταφοράς, καθώς και σε όλους τους ιδιωτικούς και δημόσιους χώρους εργασίας. Εξαιρούνται τα μπαρ με εμβαδόν μικρότερο των 40 τ.μ. και τα γραφεία, που χρησιμοποιούνται από έναν εργαζόμενο. Ωστόσο, ο νόμος έχει προκαλέσει μεγάλη διαμάχη και από τον Νοέμβριο του 2007 δεν εφαρμόζεται.
Εσθονία: Από τις 4 Ιουνίου του 2005 το κάπνισμα απαγορεύεται σε κλειστούς δημόσιους χώρους και σε χώρους εργασίας. Στις 5 Ιουνίου του 2007 η απαγόρευση επεκτείνεται σε μπαρ, εστιατόρια, καφετέριες και νυχτερινά κέντρα, ενώ επιτρέπεται η δημιουργία χώρων καπνιστών.
Ηνωμένο Βασίλειο: Από το 2007 το κάπνισμα απαγορεύεται πλήρως σε όλους τους δημόσιους χώρους, τους χώρους εργασίας και διασκέδασης. Η νομοθεσία προβλέπει αυστηρά πρόστιμα για τους παραβάτες.
Ιρλανδία: Είναι η πρώτη χώρα στον κόσμο, που θέσπισε πλήρη απαγόρευση του καπνίσματος σε χώρους εργασίας, στις 29 Μαρτίου 2004. Πριν την ολική απαγόρευση, το κάπνισμα είχε ήδη τεθεί εκτός νόμου σε δημόσια κτίρια, νοσοκομεία, σχολεία, κουζίνες εστιατορίων, αεροσκάφη και τρένα.
Ιταλία: Ήταν η τέταρτη χώρα στον κόσμο, που απαγόρευσε το κάπνισμα. Από τις 10 Ιανουαρίου 2005 απαγορεύεται το κάπνισμα σε όλους τους δημόσιους εσωτερικούς χώρους, όπως μπαρ, καφέ, εστιατόρια και ντισκοτέκ. Ωστόσο, επιτρέπεται η δημιουργία ειδικών χώρων καπνίσματος, με αυστηρές προϋποθέσεις.
Ισπανία: Από την 1η Ιανουαρίου 2006 η ισπανική νομοθεσία απαγορεύει το κάπνισμα σε γραφεία, καταστήματα, σχολεία, νοσοκομεία, πολιτιστικά κέντρα και μέσα μαζικής μεταφοράς, συμπεριλαμβανομένων των σταθμών και των αεροδρομίων. Ο νόμος ορίζει, επίσης, ότι τα εστιατόρια και τα μπαρ άνω των 100 τ.μ. μπορούν να ορίζουν έναν χώρο καπνιστών. Οι επιχειρηματίες των εγκαταστάσεων, που είναι μικρότερες των 100 τ.μ. μπορούν να επιλέξουν αν θα είναι καπνιστών, ή μη καπνιστών. Ωστόσο, ο νόμος στην πράξη έχει καταστεί ανενεργός και στα περισσότερα μπαρ επιτρέπεται το κάπνισμα.
Για τον λόγο αυτό, η ισπανική κυβέρνηση έχει ανακοινώσει έναν νέο αυστηρότερο νόμο, ο οποίος θα απαγορεύει το κάπνισμα σε όλους τους εσωτερικούς δημόσιους χώρους, όπως μπαρ, κλαμπ και εστιατόρια από την 1η Ιανουαρίου 2011.
Κάτω Χώρες: Από το 2008 υπάρχει πλήρης απαγόρευση καπνίσματος, ενώ στους χώρους διασκέδασης επιτρέπεται η δημιουργία χώρων καπνιζόντων. Το κάπνισμα κάνναβης (μαριχουάνα και χασίς) επιτρέπεται σε καταστήματα καφέ, υπό την προϋπόθεση ότι δεν αναμειγνύονται με καπνό.
Κύπρος: Από 1η Ιανουαρίου 2010 στην Κύπρο απαγορεύεται το κάπνισμα σε όλους τους δημόσιους χώρους (μπαρ, εστιατόρια, νυχτερινά κέντρα και τους χώρους εργασίας).
Λετονία: Από την 1 Μαϊου του 2010 το κάπνισμα απαγορεύεται πλήρως σε εστιατόρια και μπαρ. Απαγορεύεται, επίσης, σε πάρκα και σε απόσταση δέκα μέτρων γύρω από κτίρια, που στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες, σχολεία και στάσεις μέσων μαζικής μεταφοράς.
Λιθουανία: Από την 1η Ιανουαρίου 2007 ο αντικαπνιστικός νόμος επιβάλλεται σε εστιατόρια, μπαρ, κλαμπ (εκτός από τα ειδικά για κάπνισμα πούρου) και νυχτερινά κέντρα. Επιπλέον, το κάπνισμα απαγορεύεται στις δημόσιες συγκοινωνίες εκτός από τους συρμούς μεγάλων αποστάσεων, όπου προβλέπονται χώροι καπνιστών.
Λουξεμβούργο: Το κάπνισμα απαγορεύεται σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους, τα νοσοκομεία, τα εμπορικά κέντρα, σχολεία και τα εστιατόρια. Εξαιρούνται τα καφέ και μπαρ που σερβίρουν μόνον σνακ. Επιπλέον, απαγορεύεται το κάπνισμα σε καφέ, που σερβίρουν φαγητό από τις 12 έως τις 2 το μεσημέρι και από τις 7 έως τις 9 το απόγευμα.
Μάλτα: Τον Απρίλιο του 2004 το κάπνισμα απαγορεύθηκε σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων μεταφορών, κλαμπ και εστιατόρια αν και επιτρέπονται χώροι καπνίσματος.
Ουγγαρία: Το κάπνισμα έχει απαγορευτεί εδώ και πολλά χρόνια στις δημόσιες συγκοινωνίες, νοσοκομεία, αεροδρόμια και στα δημόσια κτίρια, συμπεριλαμβανομένου του Κοινοβουλίου. Από το 2010 η απαγόρευση του καπνίσματος εφαρμόζεται σε παιδικές χαρές και υπόγειες διαβάσεις. Το 2009, υπήρξε πρόταση για την απαγόρευση του καπνίσματος σε όλους τους δημόσιους χώρους συμπεριλαμβανομένων των εστιατορίων, μπαρ κ.λπ., αλλά η εφαρμογή της έχει ανασταλεί, λόγω της πίεσης από τις διάφορες κοινωνικές ομάδες.
Πολωνία: Το κάπνισμα απαγορεύεται σε σχολεία, νοσοκομεία ή άλλες ιατρικές εγκαταστάσεις και τα μέσα μαζικής μεταφοράς (συμπεριλαμβανομένων των οχημάτων, όπως το τρένο ή το λεωφορείο και στάσεις λεωφορείων, σταθμούς τρένων κ.λπ.)
Από τις 15 Νοεμβρίου 2010, θα απαγορεύεται το κάπνισμα σε όλους τους δημόσιους εσωτερικούς χώρους, όπως μπαρ, καφετέριες, ντίσκο και εστιατόρια, εκτός κι αν υπάρχουν κλειστοί χώροι καπνίσματος.
Πορτογαλία: Απαγορεύεται το κάπνισμα σε όλους τους δημόσιους χώρους, ενώ δίνεται η δυνατότητα δημιουργίας κλειστών χώρων για καπνιστές καπνιστών, εφόσον αυτοί είναι εξοπλισμένοι με τα κατάλληλα συστήματα εξαερισμού.
Παράλληλα, ο νομοθέτης προβλέπει αυστηρά πρόστιμα για τους παραβάτες (1.000 ευρώ για τους καπνιστές και έως 2.500 ευρώ για τις επιχειρήσεις).
Ρουμανία: Το κάπνισμα απαγορεύεται σε όλους τους εσωτερικούς δημόσιους χώρους. Μπαρ, εστιατόρια, κλαμπ υποχρεούνται να διαθέτουν ξεχωριστούς χώρους για καπνιστές και μη.
Σλοβακία: Από το 1990 οι εργοδότες οφείλουν να απαγορεύουν το κάπνισμα σε χώρους στους οποίους εργάζονται μη καπνιστές. Το κάπνισμα απαγορεύεται σε σχολεία, δημόσιες υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής πρόνοιας. Χώροι για μη καπνιστές είναι υποχρεωτικοί μόνο, όπου σερβίρεται φαγητό.
Σλοβενία: Από το 2007 απαγορεύεται το κάπνισμα. Από το νόμο εξαιρούνται οι ανοιχτοί κοινόχρηστοι χώροι, δωμάτια ξενοδοχείων, που έχουν χαρακτηριστεί ως καπνιστών, ειδικοί χώροι σε κέντρα φροντίδας ηλικιωμένων και φυλακές, καθώς και σε ειδικές αίθουσες σε μπαρ, αλλά και άλλα μέρη εργασίας. Οι χώροι καπνίσματος θα πρέπει να πληρούν αυστηρές τεχνικές προδιαγραφές και να μην ξεπερνούν το 20% της συνολικής εγκατάστασης.
Σουηδία: Το κάπνισμα έχει απαγορευτεί σε εστιατόρια, καφετέριες, μπαρ και νυχτερινά κέντρα διασκέδασης τον Ιούνιο του 2005. Επιτρέπεται, ωστόσο, η δημιουργία ξεχωριστών χώρων καπνιζόντων, με την προϋπόθεση ότι δεν σερβίρεται φαγητό ή ποτό και δεν καταλαμβάνει περισσότερο από 25% της συνολικής επιφάνειας του καταστήματος. Από τον Ιανουάριο του 2008 απαγορεύεται το κάπνισμα και στους εσωτερικούς χώρους των φυλακών.
Δημοκρατία της Τσεχίας: Επί του παρόντος, υπάρχει ένας νόμος σε ισχύ που απαγορεύει το κάπνισμα σε όλους τους δημόσιους χώρους, όπως ιδρύματα, νοσοκομεία, στάσεις λεωφορείων και άλλων μέσων μεταφοράς, αλλά ο νόμος δεν ισχύει σε εστιατόρια, μπαρ και κλαμπ. Τον Ιούνιο του 2009 το κοινοβούλιο εγκρίνει νομοσχέδιο που ρυθμίζει το κάπνισμα σε δημόσιους χώρους. Ωστόσο, η μόνη αλλαγή που γίνεται είναι ότι υποχρεώνει τα μπαρ και τα εστιατόρια, όπου επιτρέπεται το κάπνισμα, να έχουν αναρτημένη σχετική πινακίδα.
Φινλανδία: Υπάρχει γενική απαγόρευση από την 1η Ιουνίου 2007. Το κάπνισμα στα μπαρ και τα τρένα εξακολουθεί να επιτρέπεται σε κλειστούς θαλάμους, όπου, όμως, απαγορεύεται το σερβίρισμα φαγητού και ποτού.
Μελέτες για μείωση καπνίσματος
Η αξιολόγηση 35 μελετών σχετικά με την αποτελεσματικότητα των πολιτικών για την απαγόρευση του καπνίσματος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, μέσω γενικών νομοθετικών διατάξεων για καθαρό αέρα στους δημόσιους χώρους, ο αριθμός των καπνιστών στο σύνολο του πληθυσμού μπορεί να μειωθεί περίπου κατά 10%. Επίσης, από την αξιολόγηση 26 μελετών σε χώρους εργασίας προέκυψε ότι εκεί, όπου απαγορεύεται πλήρως το κάπνισμα ο αριθμός των καπνιστών μειώθηκε κατά 3,8% και ο αριθμός των τσιγάρων, που κατανάλωναν καθημερινά τα άτομα, που εξακολουθούσαν να είναι καπνιστές, μειώθηκε κατά 3,1%.
Η σχέση μεταξύ της γενικής απαγόρευσης του καπνίσματος και της μείωσης του ενεργητικού καπνίσματος έχει επιβεβαιωθεί από στοιχεία των χωρών, που εφαρμόζουν το μέτρο αυτό, και στις οποίες η μείωση των πωλήσεων καπνού (π.χ. κατά 8% στην Ιταλία και 14% στη Νορβηγία) συνοδεύτηκε από σημαντική αύξηση των προσπαθειών για την απεξάρτηση από το κάπνισμα, σε μικρό χρονικό διάστημα μετά τη θέσπιση των νέων ρυθμίσεων. Στην Ιρλανδία 80% των πρώην καπνιστών ανέφεραν ότι η νέα νομοθεσία αποτέλεσε το κίνητρο για να σταματήσουν το κάπνισμα, ενώ 88% δήλωσαν ότι ο νόμος τούς βοήθησε να μην ξαναρχίσουν. Παρότι υπήρχαν ανησυχίες ότι θα συμβεί το αντίθετο, η απαγόρευση του καπνίσματος σε όλους τους δημόσιους χώρους φαίνεται ότι είχε ως αποτέλεσμα να μειωθεί το κάπνισμα στα σπίτια, ειδικά παρουσία μικρών παιδιών. Στην Ιρλανδία το ποσοστό των νοικοκυριών μη καπνιστών αυξήθηκε κατά 8% από τότε, που άρχισε να ισχύει η απαγόρευση.
Στην αντίπερα όχθη, επιστημονικές μελέτες κατέδειξαν ότι η απαγόρευση καπνίσματος βοήθησε τους Καλιφορνέζους καπνιστές να εγκαταλείψουν τη βλαβερή τους συνήθεια. Αν και το 1988, 23% των κατοίκων της Καλιφόρνιας κάπνιζαν, το 2006 το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο 13,1%.
Παρόμοια ήταν τα αποτελέσματα και στην Ευρώπη. Στη Σκοτία οι πωλήσεις τσιγάρων μειώθηκαν κατά 8% το πρώτο έτος της απαγόρευσης. Η Ιρλανδία είδε μια πτώση κατά 5% του αριθμού των καπνιστών από την καθιέρωση της απαγόρευσης το 2004, αν και 25 στους 100 εξακολουθούν να καπνίζουν.
Ειδικότερα, τα στοιχεία για τις συνέπειες παύσης του καπνίσματος, που έρχονται από διάφορες γωνιές της γηραιάς ηπείρου, είναι: Στη Γαλλία, τους πρώτους πέντε μήνες μετά την απαγόρευση, καταγράφηκε μείωση της τάξης του 15% στα εμφράγματα και τα εγκεφαλικά επεισόδια σε πρώην καπνιστές ηλικιών κάτω των 65 χρόνων, σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους.
Στην Αγγλία τους πρώτους μήνες μετά την απαγόρευση του καπνίσματος (Ιούλιος 2007 - Απρίλιος 2008) διέκοψαν το καπνισμά 400.000 άνθρωποι και καταναλώθηκαν 1,9 δισ. λιγότερα τσιγάρα (σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο ένα χρόνο νωρίτερα). Οι επιστήμονες υπολογίζουν πως 40.000 ζωές πρόκειται να σωθούν, στη χώρα, μέσα στην επόμενη δεκαετία, λόγω της απαγόρευσης. Σημειώνεται ότι μόνο τον Ιούλιο του 2007, πρώτο μήνα της απαγόρευσης, οι πωλήσεις τσιγάρων στην Αγγλία μειώθηκαν κατά 11%, σε σχέση με τον Ιούλιο του 2006.
Στη Σκοτία οι καρδιακές προσβολές σημείωσαν μείωση της τάξης του 17% τους πρώτους δέκα μήνες της απαγόρευσης, η οποία εφαρμόστηκε τον Μάρτιο του 2006. Την περίοδο Ιουλίου 2007 - Aπριλίου 2008 πουλήθηκαν 220.000 λιγότερα τσιγάρα, σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα της προηγούμενης χρονιάς.
Στην Ιρλανδία ο αριθμός των καρδιακών προσβολών μειώθηκε κατά 11% μετά την απαγόρευση του καπνίσματος, που επεβλήθη το Μάρτιο του 2004.
Τέλος, στην Ιταλία έναν χρόνο μετά την εφαρμογή της απαγόρευσης, τον Ιανουάριο του 2005, οι καπνιστές είχαν μειωθεί κατά 500.000. Παράλληλα, τα οξέα στεφανιαία επεισόδια μειώθηκαν κατά 11,2% στις ηλικίες 35-64 και κατά 7,9% στις ηλικίες 65-74. Την περίοδο μεταξύ Ιανουαρίου και Νοεμβρίου 2005 οι πωλήσεις τσιγάρων σημείωσαν πτώση της τάξης του 5,7% σε σχέση με το ίδιο διάστημα του προηγούμενου έτους.
ΑΠΕ
