Οταν, την περασμένη εβδομάδα, ο Φιντέλ Κάστρο σε συνέντευξή του στο αμερικανικό περιοδικό «The Atlantic» δήλωνε ότι «το σύστημα της Κούβας δεν κάνει πια ούτε για μας», πολλοί αναρωτήθηκαν μήπως ο πρώην ηγέτης της χώρας, σε προχωρημένη πια ηλικία και με σοβαρά προβλήματα υγείας, έχει αρχίσει «να τα χάνει» και να αναιρεί τον ίδιο του τον εαυτό ή αν, αντίθετα, ήξερε πολύ καλά τί έλεγε και προετοίμαζε το έδαφος για ριζικές αλλαγές.
Κυβερνητικοί υπάλληλοι επιβιβάζονται σε δημόσιο λεωφορείο. Οδηγός και επιβάτες κινδυνεύουν να μείνουν άνεργοι λόγω της απόφασης του Ραούλ με τη συγκατάθεση κατά τα φαινόμενα και του Φιντέλ. Μετά το σάλο που προκλήθηκε, είπε ότι οι δηλώσεις του παρερμηνεύθηκαν, γεγονός που ωστόσο διαψεύδει κατηγορηματικά ο δημοσιογράφος Τζέφρι Γκόλντμπεργκ. Κι ύστερα έσκασε η είδηση-βόμβα: Η σοσιαλιστική Κούβα καταργεί 500.000 θέσεις εργασίας στο δημόσιο τομέα!
Οσοι βέβαια παρακολουθούν τακτικά τις εξελίξεις στην Κούβα, δεν πρέπει να εξεπλάγησαν. Από την πρώτη στιγμή που ο Ραούλ Κάστρο αντικατέστησε το μεγάλο του αδερφό στην προεδρία, μίλησε για την ανάγκη δομικών αλλαγών στο οικονομικό σύστημα. Μέσα στα τελευταία τέσσερα χρόνια προχώρησε σε ορισμένες μικρές μεταρρυθμίσεις, ενώ τον περασμένο Αύγουστο ανακοίνωσε στην Εθνοσυνέλευση ότι επίκεινται γενναίες, ενδεχομένως επώδυνες αλλά απαραίτητες αλλαγές. Αρκετοί προέβλεψαν επικείμενο «σάρωμα» στο δημόσιο τομέα. Λογικό, τη στιγμή που το 90%-95% της οικονομίας βρίσκεται στα χέρια του κράτους. Εν ολίγοις, οι Κουβανοί, στην συντριπτική τους πλειονότητα, είναι... δημόσιοι υπάλληλοι!
Η χώρα έχει 11 εκατομμύρια πληθυσμό και 4.950.000 καταγεγραμμένους εργαζόμενους -υπάρχει και πολλή «μαύρη» εργασία- το 80% εκ των οποίων δουλεύει για το κράτος. Περίπου 600.000 απασχολούνται στον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος είναι εξαιρετικά περιορισμένος, και άλλοι 250.000 σε συνεταιρισμούς. Την ίδια στιγμή το 50% της γης είναι ουσιαστικά ανεκμετάλλευτο, ενώ η χώρα εισάγει το 80% των προϊόντων που καταναλώνει, συμπεριλαμβανομένων και των αγροτικών! Ο ίδιος ο Ραούλ Κάστρο παραδέχθηκε ότι ο ένας στους τέσσερις δημοσίους υπαλλήλους περισσεύει.
Εναλλακτικές λύσεις
Γι' αυτό και μέσα στο επόμενο εξάμηνο μισό εκατομμύριο από αυτούς θα φύγουν από τις θέσεις που κατέχουν σήμερα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα βρεθούν στο πουθενά. Τους παρέχονται δύο εναλλακτικές: η μία είναι να εξακολουθήσουν να δουλεύουν για το κράτος, αλλά σε τομείς που παρουσιάζουν έλλειψη προσωπικού, όπως η γεωργία, η βιομηχανία και η οικοδομή.
Η άλλη επιλογή είναι να γίνουν αυτοαπασχολούμενοι ή ιδιωτικοί υπάλληλλοι. Το κράτος θα δώσει την άδεια για τη δημουργία πολύ περισσότερων μικρών επιχειρήσεων, οι οποίες θα έχουν το δικαίωμα να προσλαμβάνουν και υπαλλήλους. Οι ιδιοκτήτες τους θα εισπράττουν κανονικά τα έσοδά τους, αλλά θα καταβάλλουν φόρο στο κράτος. Οπως ακριβώς συμβαίνει σε μια καπιταλιστική οικονομία. Ή, έστω, σε μια προηγμένη σοσιαλδημοκρατία.
Οι Κουβανοί δείχνουν να υποδέχονται με ανάμεικτα συναισθήματα την επικείμενη ριζική αλλαγή. Η ανησυχία των μεν συνδυάζεται με την αισιοδοξία των δε, οι οποίοι λένε «επιτέλους, θα κάνω νόμιμα αυτό που κάνω τόσα χρόνια στα κρυφά», ή «θα βγάζω περισσότερα χρήματα απ' ό,τι όταν δούλευα ως κρατικός υπάλληλος».
Αυτό πάντως που αλλάζει ριζικά είναι η πολιτική απέναντι στην ανεργία. Παλιότερα ένας άνεργος μπορούσε να ζει επ' αόριστον με το 60% του μισθού του. Αυτό παύει να ισχύει. Οσοι από τους μελλοντικούς απολυμένους δεν δεχτούν μετάταξη σε κάποιον άλλο τομέα, θα λάβουν μόνο μία αποζημίωση που θα αντιστοιχεί σε ένα μισθό ανά 10 χρόνια εργασίας κι ύστερα... τίποτα. Η ανεργία, στο εξής, δεν θα συντηρείται και δεν θα συγχωρείται.
Από πέρυσι μάλιστα έχει καταργηθεί η παλιά τακτική σοβιετικού τύπου «όλοι δουλεύουμε το ίδιο και πληρωνόμαστε το ίδιο». Η αμοιβή πλέον συνδέεται με την παραγωγικότητα. «Επιτέλους, πρέπει να ξεριζώσουμε την αντίληψη που λέει ότι η Κούβα είναι η μοναδική χώρα στον κόσμο όπου μπορείς να ζεις χωρίς να δουλεύεις», είπε ο Ραούλ.
«Μαγική» εικόνα
Είναι αυτή η αρχή του τέλους; Οι ίδιοι άνθρωποι που ξεκίνησαν την επανάσταση τώρα την αποδομούν; Ισως μια τέτοια ανάγνωση να είναι επιφανειακή. «Αυτές οι αλλαγές δεν σηματοδοτούν την αρχή του τέλους του κομμουνισμού στην Κούβα», λέει στο BBC ο Στίβεν Γουίλκινσον, διευθυντής του Κέντρου Ερευνών και Συμβουλευτικής για την Καραϊβική και τη Λατινική Αμερική.
«Σε αντίθεση με τη Βρετανία, όπου πολύς κόσμος αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να βρεθεί ξαφνικά στην ανεργία, όπως προοιωνίζονται οι μεγάλες περικοπές της κυβέρνησης, οι περικοπές στην Κούβα είναι το αποτέλεσμα μακροχρόνιων διαβουλεύσεων με τα συνδικάτα και άλλους φορείς. Οι εργαζόμενοι ξέρουν τι θα τους συμβεί. Το μέτρο θα εφαρμοστεί σταδιακά, οι επιπτώσεις στην καθημερινότητά τους θα είναι ήπιες και το σημαντικότερο είναι να κατανοήσουμε ότι η περικοπή 500.000 θέσεων από το Δημόσιο δεν σημαίνει ότι αυτοί οι άνθρωποι θα μείνουν άνεργοι». Ο βρετανός καθηγητής πιστεύει ότι η Κούβα θα οδηγηθεί σταδιακά σε έναν πιο ήπιο σοσιαλισμό τύπου Βενεζουέλας αντί να υιοθετήσει το σκληρό κινεζικό μοντέλο ή να ολισθήσει στον καπιταλισμό.
Το πείραμα είναι πρωτόγνωρο, ανατρεπτικό, αλλά σίγουρα ενδιαφέρον. Ο χρόνος θα δείξει αν θα στεφθεί και με επιτυχία. Στο κάτω κάτω, οι Κουβανοί ποτέ δεν ακολούθησαν την πεπατημένη...
