Ιστορικές αναλύσεις για το ΠΑΣΟΚ και οι αντιφάσεις τους

Του Νίκου Κοτζιά

Με την πτώση της χούντας στελέχη του ΠΑΚ (τα περισσότερα), της Δημοκρατικής Άμυνας καθώς και της παλιάς Ένωσης Κέντρου (τα λιγότερα) συγκρότησαν το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ) που με το που εμφανίστηκε μπέρδεψε πολλούς πολιτικούς αναλυτές. Οι περισσότεροι το έβλεπαν ως προσωρινό φαινόμενο (ανάμεσά τους και η αριστερά), Πίστευαν ότι θα συνθλιβόταν από τις δυνάμεις του τότε δικομματισμού και τις κινήσεις της αριστεράς. Τελικά το ΠΑΣΟΚ επεβίωσε και αναπτύχθηκε αντικαθιστώντας στο πολιτικό σύστημα του δικομματισμού την Ένωση Κέντρου. Η τελευταία δεν άντεξε στις νέες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες της μεταχουντικής Ελλάδας. Ο δικομματισμός επεβίωσε, όχι, όμως, και η Ένωση Κέντρου.

1. Κόμμα σοσιαλδημοκρατικό ή σοσιαλιστικό;
 

Η πρώτη περίοδο συζήτησης για το ΠΑΣΟΚ κάλυψε κάτι λιγότερο από την πρώτη δεκαετία ύπαρξής του. Η ηγεσία του το εμφάνιζε ως ένα ριζοσπαστικό κίνημα που θα κινηθεί πέρα από τα όρια του καπιταλιστικού συστήματος. Στηριζόταν στο τρίπτυχο «Συμμετοχή – Αυτοδιαχείριση – Δημοκρατικός Προγραμματισμός». Το τρίπτυχο συνοδευόταν από την καταγγελία της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας ως δύναμης ενταγμένης στις στρατηγικές επιλογές του ιμπεριαλισμού. Το ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του εβδομήντα επέμενε, λοιπόν, ότι είναι ένα κόμμα σοσιαλιστικό και όχι σοσιαλδημοκρατικό.Στην ίδια περίοδο η αριστερά προσπάθησε να προσδιορίσει το ΠΑΣΟΚ, με βάση τα δικά της εργαλεία, ως ένα κόμμα εκφραστή των ριζοσπαστικών νέων κινημάτων και του μικροαστικού πνεύματος της ελληνικής κοινωνίας. Ως ένα κόμμα του «μικροαστικού σοσιαλισμού», όπως οριζόταν ο τελευταίος στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Με αυτό τον προσδιορισμό, όχι σοσιαλδημοκρατία, αλλά σοσιαλισμός, έστω και μικροαστικός, υπήρχαν ανάμεσα στην παραδοσιακή αριστερά και το ΠΑΣΟΚ τριβές, ανταγωνισμοί, αλλά και κοινά μέτωπα, ακόμα και συνεργασίες στην τοπική αυτοδιοίκηση, στα κινήματα και στις μαζικές οργανώσεις.Εν τέλει, το ΠΑΣΟΚ αποδείχτηκε ότι ήταν ένα κίνημα που έκφραζε τα νέα στρώματα στην Ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα τα μισθωτά μεσαία στρώματα καθώς και το μικροαστικό στοιχείο σε πόλη και ύπαιθρο. Στηριγμένο σε αυτά τα στρώματα μπόρεσε να εκδημοκρατίσει τη χώρα, ενώ ταυτόχρονα μπόρεσε να τα βάλει στο επίκεντρο της πολιτικής σκηνής του τόπου.

2. Λαϊκισμός και ρεφορμισμός ή σοσιαλρεφορισμός;
 

Η δεύτερη περίοδο συζήτησης αφορούσε το κατά πόσο το ΠΑΣΟΚ είναι ένα κόμμα δυτικοευρωπαϊκού τύπου ή λατινοαμερικάνικου. Η ήττα της Ένωσης Κέντρου και ο ιστορικός ενταφιασμός της, έθεσε το ΠΑΣΟΚ στο επίκεντρο των αναλύσεων της συντηρητικής παράταξης, αλλά και της διαπλοκής που επεδίωκε είτε να αποτρέψει την άνοδό του στην κυβερνητική εξουσία, ή, έστω, να αποκτήσει προσβάσεις στο εσωτερικό του (τελικά έγινε το δεύτερο). Πολλοί τομείς της συντήρησης, αλλά και της αριστεράς, χαρακτήριζαν το ΠΑΣΟΚ ως κόμμα συνωμοσίας και χαρακτήριζαν τον Α.Παπανδρέου με τρόπο προκλητικό ως «Αμερικανάκι».Στις παρυφές και στο εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ εμφανίστηκαν αναλύσεις που το χαρακτήριζαν ως ένα λαϊκίστικο κόμμα, αντίστοιχο των Περονιστών στην Αργεντινή. Πολλά στελέχη που εντάχθηκαν αργότερα στο περιβάλλον του Κ.Σημίτη, μετέφεραν στις αναλύσεις τους για το ΠΑΣΟΚ με τρόπο μηχανιστικό σχήματα από χώρες του τρίτου κόσμου, ιδιαίτερα της Λατινικής Αμερικής.Στα αριστερά την απασχολούσε το ερώτημα αν το ΠΑΣΟΚ ήταν κόμμα ρεφορμιστικό ή σοσιαλρεφορμιστικό. Εάν, δηλαδή, ήταν ένα κόμμα επιμέρους αλλαγών με μία ή δύο συνισταμένες στο εσωτερικό του. Η πρώτη ερμηνεία χαρακτήριζε το ΠΑΣΟΚ ως κόμμα σοσιαλρεφορμιστικό. Η δεύτερη ως ρεφορμιστικό. Ως ένα κόμμα, δηλαδή, που είχε μεν μια σοσιαλρεφορμιστική τάση, αλλά, ταυτοχρόνως υπήρχε στο εσωτερικό του και μια αστική ρεφορμιστική τάση. Η τελευταία ήθελε, σύμφωνα πάντα με αυτές τις αναλύσεις αλλαγές εντός του συστήματος και μόνο, ενώ αντιμετώπιζε το κράτος ως λάφυρο προς κατάληψη. Σύμφωνα με την πρώτη ανάλυση, όλο το ΠΑΣΟΚ ήταν μια ριζοσπαστική δύναμη ακόμα και σύμμαχος για την «αντιιμπεριαλιστική επανάσταση». Αντίθετα, σύμφωνα με την δεύτερη ανάλυση, το ΠΑΣΟΚ δεν θεωρείτο συνολικά ως μια δύναμη κοινωνικής ριζοσπαστικής αλλαγής, αλλά «μόνο» ένα σημαντικό τμήμα του. Είναι φανερό, ότι η ζωή δικαίωσε την δεύτερη άποψη και τις αναλύσεις της.Σε κάθε περίπτωση, το ΠΑΣΟΚ ως κυβέρνηση πραγματοποίησε σειρά μεταρρυθμίσεων, από την αναγνώριση της εθνικής αντίστασης μέχρι την καθιέρωση των ΚΑΠΗ και των ΚΕΠ, που σφράγισαν την πολιτική και κοινωνική ζωή της Ελλάδας στη δεκαετία του ογδόντα και εν μέρει του ενενήντα. Ταυτόχρονα επέδειξε ισχυρή ευαισθησία στα εθνικά ζητήματα. Όμως, την ίδια περίοδο, το ΠΑΣΟΚ εξαιτίας της πολύχρονης παρουσίας στην κυβερνητική εξουσία μετεξελίχθηκε από κόμμα που έκφραζε τις κοινωνικές ανάγκες προς το κράτος, σε ένα κόμμα που έτεινε να καταλάβει το κράτος ως λάφυρο. Να διασφαλίσει ατομικές καριέρες σε στελέχη του και την «γέννηση» μιας γενιάς νέων επιχειρηματιών, ενώ μερικά μέλη του ξέπεσαν σε μη νόμιμες μεθόδους πλουτισμού.

3. Παράδοση ή εκσυγχρονισμός;
 

Στην Τρίτη περίοδο, 1996-2004, στο ΠΑΣΟΚ κυριάρχησε η αντίθεση ανάμεσα στην παράδοση και στον εκσυγχρονισμό. Ένας εκσυγχρονισμός αδιευκρίνιστος, χωρίς επίθετα, όπως «δημοκρατικός» ή «προοδευτικός». Ο λόγος γινόταν περισσότερο για έναν εκσυγχρονισμό με διαχειριστικά - τεχνοκρατικά χαρακτηριστικά. Το ΠΑΣΟΚ έπαψε να είναι ένα κόμμα εθνικής κυριαρχίας και δημοκρατικών αλλαγών. Ίσως δεν το απαιτούσε και η εποχή μετά τις παγκόσμιες αλλαγές και την κυριαρχία των νεοφιλελεύθερων στρατηγημάτων. Μετατράπηκε περισσότερο σε έναν διαχειριστή που μπορούσε να διεκπεραιώσει τις κρατικές υποθέσεις με μεγαλύτερη ικανότητα, υπευθυνότητα και αποτελεσματικότητα από το έτερο κόμμα της ΝΔ.Σε κάθε περίπτωση το ΠΑΣΟΚ αυτής της δεκαετίας δεν μπόρεσε να εγγράψει στην ιστορική μνήμη των λαϊκών στρωμάτων μια ανάλογη θετική εικόνα για τη διακυβέρνησή του όπως εκείνη που είχε διαμορφωθεί για την δεκαετία του ογδόντα. Απέκτησε, όμως, στηρίγματα και εκτιμήσεις στα άνω μεσαία στρώματα και στον επιχειρηματικό κόσμο της χώρας. Από την άλλη, το εκσυγχρονιστικό του έργο συνοδεύτηκε από σκάνδαλα και διαφθορά. Επί Κ.Σημίτη, η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες να ξεκόψει το ΠΑΣΟΚ από το παπανδρεϊκό του παρελθόν.Αλλά αποδείχτηκε ότι κάτι τέτοιο μπορούσε να το κάνει μόνο ένας άλλος Παπανδρέου.Η αριστερά συνέχισε τον παραδοσιακό κύκλο της μη ουσιαστικής ανάλυσης του πολιτικού συστήματος και των κοινωνικών δυνάμεων που εκφράζει η κάθε συνισταμένη του δικομματισμού και κατέταξε το ΠΑΣΟΚ, στο οποίο υποχωρούσαν άτακτα τα παλιά κοινωνικά του χαρακτηριστικά, και την δεξιά του νεοκαραμανλισμού, στον ίδιο τύπο κόμματος. Θεώρησε ότι είναι δύο ίδιες σταγόνες κατά εικόνα και ομοίωση. Συχνά δε, συμπεριφέρθηκε ως να προτιμούσε την διακυβέρνηση του τόπου από τη ΝΔ.

4. Κόμμα εθνικής ευθύνης ή κόμμα του μνημονίου;
 

Οι αλλεπάλληλες στροφές του ΠΑΣΟΚ, γέννησαν στις δυνάμεις του συστήματος την επιθυμία να το αλώσουν και να πάρουν μια ιστορική ρεβάνς σε βάρος των κοινωνικών δυνάμεων που το στήριξαν. Να αφήσουν τις τελευταίες χωρίς αποκούμπι. Δεν τα κατάφεραν άμεσα, υπέστησαν το 2007 δεινή ήττα. Αλλά δεν τα παράτησαν. Όπως πάντα αναζήτησαν στο εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ στηρίγματα και τα βρήκαν. Αυτά προβάλλουν. Αυτά κανακεύουν. Μέσα από αυτά πέρασαν και περνάνε την πολιτική τους.36 χρόνια μετά την ίδρυσή του το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται σε πορεία μεγάλων εσωτερικών αντιπαραθέσεων. Από την διεξαγωγή και κατάληξή τους θα σηματοδοτηθεί σε μεγάλο βαθμό και η τύχη του κινήματος αντίστασης στο μνημόνιο. Θα αποδειχτεί εάν το ΠΑΣΟΚ θα ταυτιστεί με την ηγετική του ομάδα που κυβερνά και κινδυνεύει να μετεξελιχτεί σε ένα μονοθεματικό κόμμα, διεκπεραιωτή του μνημονίου, ή θα αρθρώσει έναν κριτικό λόγο αντίστασης απέναντι στους σημερινούς κυβερνητικούς μηχανισμούς.Πολλοί στη κυβέρνηση πιστεύουν ότι το να κυβερνάνε είναι κάτι σαν μια αιώνια άσκηση επί της εξουσίας. Έχει τόση γοητεία η διακυβέρνηση ώστε ξεχνούν ότι ο λογαριασμός γίνεται όταν πέσει η αυλαία. Ότι ιστορικά, στην πολιτική μετράνε τρία στοιχεία: τι έφτιαξες και όχι τι διεκπεραίωσες ως κυβέρνηση, πώς αποχωρείς και όχι μόνο πώς έρχεσαι, πώς σε βλέπουν οι άλλοι όταν δεν είσαι πιο κυβέρνηση και όχι πώς σε γλείφουν υπονομευτικά όταν είσαι.Εάν δει κανείς τους σημερινούς φίλους της κυβέρνησης μπορεί να είναι σίγουρος ότι θα την εγκαταλείψουν σαν τα ποντίκια. Πρόκειται για εκείνους που έκαναν το παν προκειμένου να μην προσεγγίσει το ΠΑΣΟΚ του Γ.Παπανδρέου την κυβερνητική εξουσία, το αγκάλιασαν μόλις νίκησε ενάντιά τους, βρήκαν τους ανθρώπους τους στη κυβέρνηση και τώρα συμμετέχουν στο κυβερνητικό συσσίτιο, ετοιμαζόμενοι να εγκαταλείψουν όταν χρειαστεί το ΠΑΣΟΚ ώστε να παραμείνουν στο συσσίτιο. Το ΠΑΣΟΚ του μνημονίου αποξενώθηκε από τις δυνάμεις που το έφεραν στη νίκη, υποτάχτηκε σε εκείνους που το καταπολέμησαν, ενώ η ηγεσία του θα μείνει μόνη, αν δεν ανακρούσει πρίμα. 

epirusgate.blogspot