Του Δημητρη Παπαδημητριου*
Από τον τρόπο αντίδρασης των αγορών φαίνεται ότι το πακέτο διάσωσης με το οποίο οι Ευρωπαίοι ηγέτες θέλησαν να επιλύσουν το διογκούμενο πρόβλημα χρεών της Ευρώπης θα μπορούσε κάλλιστα να λάβει το κωδικό όνομα «Πανάκεια».
Οι μετοχές την περασμένη Δευτέρα εκτοξεύθηκαν στα ύψη, τη στιγμή που κατέρρεαν οι αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων, ενώ την επομένη και αυτές ακολούθησαν καθοδική πορεία. Ομως, αυτό δεν είναι το τέλος της ιστορίας. Το πακέτο διάσωσης ανακούφισε την αυξανόμενη κρίση ρευστότητας στην Ευρωζώνη, αλλά δεν επέλυσε την κρίση της φερεγγυότητας. Σίγουρα το οξύτατο πρόβλημα ρευστότητας ήταν πολύ σοβαρό, όπως εξάλλου είναι και το χρόνιο πρόβλημα των υπερβολικών χρεών που μαστίζει την Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ιρλανδία. Το σχέδιο διάσωσης προφανώς δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την καρδιά του προβλήματος, ότι δηλαδή διαφορετικά κράτη με πολύ διαφορετικούς «οικονομικούς» πολιτισμούς διαθέτουν κοινό νόμισμα. Η νομισματική ενοποίηση υποτίθεται ότι θα βοηθούσε τους πιο αδυνάτους να πειθαρχήσουν. Τελικά, όμως, εξελίσσεται σε έναν τρόπο να μεταφέρουν όλα τα σφάλματά τους στους πιο εύρωστους γείτονές τους. Πόσο, άραγε, θα το ανεχθούν αυτό οι ψηφοφόροι των πλούσιων κρατών; Πιθανώς όχι περισσότερο από ό, τι οι κάτοικοι των υπερχρεωμένων κρατών θα ανθέξουν τα μέτρα λιτότητας που τους επιβλήθηκαν. Ολόκληρο το πρόγραμμα διάσωσης βασίζεται στην υπόθεση ότι τα προβληματικά κράτη της Ευρωζώνης μπορούν να τακτοποιήσουν τα δημοσιονομικά τους προβλήματα και ότι η Ευρώπη μπορεί με κάποιο τρόπο να ξεπεράσει τα προβλήματά της. Ωστόσο, η Ελλάδα και άλλα από τα υπερχρεωμένα κράτη δεν είναι ανταγωνιστικά. Ισως το φάρμακο της λιτότητας να μην αποδώσει, απλώς επειδή ο ασθενής θα αρνηθεί να το πάρει. Τα εν λόγω κράτη είναι δημοκρατικά. Είναι, ωστόσο, πολύ αμφίβολο κατά πόσον η Ελλάδα και οι υπόλοιποι θα περικόψουν τις δαπάνες τους και θα αυξήσουν τα έσοδά τους, τόσο, ώστε αυτό να έχει κάποια ουσιαστική σημασία. Βέβαια, υπάρχουν κάποια θετικά στοιχεία σχετικά με την αύξηση των εσόδων από τον ΦΠΑ. Η λιτότητα επιβάλλει πάγωμα των μισθών. Στον δημόσιο τομέα, μάλιστα, θα αυξηθούν κατά 0%, ενώ θα περικοπούν οι συντάξεις και θα αυξηθούν τα όρια συνταξιοδότησης. Θα ακολουθήσουν ανάλογες μειώσεις μισθών και στον ιδιωτικό τομέα και μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού. Ομως, τον Απρίλιο ο πληθωρισμός στην Ελλάδα ήταν ο υψηλότερος στην Ευρωζώνη και άγγιξε το 4,8%. Η αύξηση της φορολογίας κάνει απλά τη ζωή ακριβότερη για όλους αυτούς τους ανθρώπους που είδαν τα εισοδήματά τους να μειώνονται. Και αυτό το μίγμα είναι εξαιρετικά πτητικό. Αυτό που λείπει είναι ένας μηχανισμός που να μπορεί να εξισορροπήσει το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου ανακυκλώνοντας το πλεόνασμα χωρών όπως η Γερμανία, η Ολλανδία και η Γαλλία, στα κράτη με δημοσιονομικό έλλειμμα κατά τρόπο που θα ευνοεί την ανάπτυξη. Η Γερμανία το έπραξε με την Ανατολική Γερμανία. Ενας τέτοιος μηχανισμός θα μπορούσε να στηθεί τάχιστα υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανάπτυξης. Επίσης θα ήταν δυνατόν να δημιουργηθούν κίνητρα για την ανακύκλωση των πλεονασμάτων τρεχουσών συναλλαγών μέσω άμεσων ξένων επενδύσεων ή της εισροής κεφαλαίων. Η Ελλάδα και τα λοιπά κράτη θα μπορούσαν να γίνουν αρκετά ανταγωνιστικά έτσι ώστε να διασφαλίσουν το μέλλον τους μέσω αυξημένων εξαγωγών. Μία τέτοια προσέγγιση συμφωνεί πλήρως με προηγούμενη μελέτη του Ινστιτούτου Οικονομικών Levy που τάχθηκε υπέρ της δημιουργίας μηχανισμού προσαρμογής σε παγκόσμιο επίπεδο όσον αφορά την Κίνα και την επίλυση των παγκόσμιων ελλειμμάτων εμπορικού ισοζυγίου. Δύσκολα διαβλέπει κανείς ένα θετικό ευρωπαϊκό αποτέλεσμα από το σχέδιο διάσωσης, ιδιαίτερα αν λάβει υπόψη τα παράξενα κίνητρα που περιλαμβάνει. Αυξημένη φορολογία σημαίνει απλά αύξηση της φοροδιαφυγής. Επίσης το σχέδιο διάσωσης δύσκολα θα πείσει τους λαούς των υπερχρεωμένων κρατών ότι η αδυναμία αλλαγής θα καταλήξει με βεβαιότητα στην καταστροφή. Καθώς στην πραγματικότητα μιλάμε για διάσωση των ευρωπαϊκών τραπεζών, που έχουν αναλάβει όλο το χρέος, για άλλη μία φορά βιώνουμε τη μεταφορά χρημάτων από τους συνετούς φορολογουμένους στις διόλου σώφρονες τράπεζες, γεγονός που καθιστά οξύτατο τον ηθικό κίνδυνο. Οι αγορές ίσως να μη θέλουν να το ακούσουν, αλλά η Ελλάδα και άλλα κράτη θα πρέπει να προχωρήσουν σε αναδιάρθρωση του χρέους τους. Τα δομικά ελλείμματα -και ιδιαίτερα η εξυπηρέτηση των χρεών- δεν είναι δυνατό να περιοριστούν με αποπληθωριστικά μέτρα λιτότητας. Η ανάπτυξη σε αυτά τα κράτη θα είναι αρνητική, επί τουλάχιστον δύο χρόνια μετά το τρέχον. Οσο χρόνο δηλαδή το έξυπνο χρήμα θα κινείται προς τις εξόδους διαφυγής.
* Ο κ. Δημήτρης Παπαδημητρίου είναι καθηγητής Οικονομικών και πρόεδρος του Levy Economics Institute στο Bard College της Νέας Υόρκης. | 
